فواید عسل و ساختار اعجاب آور آن
عسل دارای فواید زیادی از جمله سم‌زدایی با آفتکش‌ها یا افزایش طول عمر است، تعجبی ندارد که زنبورها از فواید عسل به خوبی خبر داشته باشند. آنها نه تنها تولیدکننده عسل‌اند، بلکه مصرف‌کننده آن نیز هستند و در این زمینه بسیار هم باتجربه‌اند.
عسل دارای فواید زیادی از جمله سم‌زدایی با آفتکش‌ها یا افزایش طول عمر است، ماده شیرینی که این حشرات سختکوش هم از آن استفاده میکنند.
تعجبی ندارد که زنبورها از فواید عسل به خوبی خبر داشته باشند. آنها نه تنها تولیدکننده عسل‌اند، بلکه مصرف‌کننده آن نیز هستند و در این زمینه بسیار هم باتجربه‌اند.
برای مثال آنها به زنبورهای بیمار انواع گوناگونی عسل می‌دهند و بهترین عسل را برای مقابله با بیماری برمی‌گزینند. اما انسان‌ها هنوز برای دریافت و فهم تفاوت‌های ظریف تغذیه‌ای عسل راه درازی در پیش دارند.
می برندباوم، حشره‌شناس دانشگاه ایلینوی در اِرباناشَمپِین که از دانشگاه‌های تحقیقاتی مشهور جهان است، میگوید: « چند دهه پیش در بیشتر فهرست غذاهای «مفید» یعنی غذاهایی که برای سلامتی ما فراتر از تغذیه معمول اثرگذار هستند، فراموش می‌کردند عسل را نام ببرند. حتی زنبورداران و دانشمندان این عرصه هم آن را جز ترکیبی شیرین از آب و شکر به‌حساب نمی‌آوردند.»
تقویت سلامتی زنبورهای عسل
از آن دوران تا امروز پژوهش‌های فراوانی نشان داده است که عسل سرشار از موادگیاهی است که بر سلامت زنبور عسل تاثیرگذار است.
ترکیبات موجود در عسل به زنبورها کمک میکند عمر طولانی‌تری داشته باشند و تاب‌آوری بهتری در شرایط دشوار مانند سرمای شدید پیدا کنند و توانایی بیشتری برای مقابله با بیماری‌ها و بهبود زخم‌ها در اختیار آنها می‌گذارد.
عسل و ترکیبات گیاهی موجود در آن، انواع فواید سلامتی را به زنبور عسل میبخشد.
این یافته‌ها نشان می‌دهد در زمانه‌ای که زنبورها در معرض تهدید انواع انگل‌ها و آفتکش‌های گوناگون و از دست رفتن زیستگاه‌های خود بودهاند. عسل یاریگر آنها بوده است.
برندباوم میگوید: « عسل چنین ماده بی‌نظیری است و من گمان میکنم هنوز مردم آنطور که باید و شاید قدر آن را نمی‌دانند.»
آنزیم‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی
عسل خوراک مطبوعی با نان یا چای است اما اثر آن بسیار فراتر از شیرین‌کننده‌ای معمولی است. درست است که این ماده چسبناک بیشتر از شکر تشکیل شده است که ساکنان کندوی عسل برای بقای خود نیاز دارند اما سرشار از انواع آنزیم‌ها، ویتامین‌ها، مواد معدنی و مولکول‌های ارگانیک است که هر عسل را در نوع خود ماده‌ای بی‌همتا و یگانه و مفید برای سلامت زنبورها میکند. حشرات گوناگونی می‌توانند عسل تولید کنند، زنبورهای گرده، زنبورهای بدون نیش و حتی زنبورهای وحشی اما فقط زنبورهای عسل گونه آپیس (Apis) می‌توانند آنقدر عسل تولید کنند که به قفسه فروشگاه‌ها هم برسد. این توانایی یک‌شبه به دست نیامده است میلیونها سال تکامل پشتوانه آن است.
حدود ۱۲۰ میلیون سال پیش، در جریان تکامل و گستردگی و تنوع گیاهان گلدار زنبورهای عسل از خانواده زنبورهای وحشی جدا شدند. گوناگونی گیاهان همراه با تغییر رفتار زنبورها و تغذیه از گرده گل‌ها به جای حشرات باعث تکامل و پدید آمدن بیش از ۲۰۰۰۰ گونه زنبورعسل شده است.
شش‌ضلعی‌های مومی
تا رسیدن به مرحله عسل‌سازی حرفه‌ای زنبورها نیاز به ترفندهای رفتاری و شیمیایی بیشتری داشتند. زنبورهای عسل کمی شهد به گرده گل‌ها افزودند تا بتوانند گلوله‌های قابل‌حملی از آن بسازند. غدد ترشح موم هم در بدن آنها تشکیل و تکامل پیدا کرد که راهی برای جداسازی محل ذخیره شهد مایع و گرده‌های جامد بود.
کریستینا گروزینگر، حشره‌شناس دانشگاه ایالتی پن که در زمینه کارکردهای پنهان زندگی اجتماعی زنبور عسل و سلامت آنها تحقیق میکند میگوید: «موم ماده بسیار کارآمد و انعطاف‌پذیری برای ساخت‌وساز در اختیار آنها قرار داد. در ساخت کندوی عسل زنبورهای موم را به صورت ششضلعی درمی‌آورند که کارآمدترین و پربازده‌ترین شکل برای ذخیره است چون ششضلعی‌ها می‌توانند به طور دقیق و کامل در کنار هم قرار گیرند. این شاهکار مهندسی است.»
ساختن اتاقک‌های کوچک و هم‌اندازه مزیت دیگری هم دارد. هرچه سطح وسیع‌تر باشد آب سریع‌تر تبخیر می‌شود و هر چه آب کمتری در کندو باشد انواع میکروب‌ها کمتر رشد میکنند.
فرآیند پرکردن اتاقک‌های ششضلعی کوچک کندو با عسل با جمع‌آوری شهد شروع می‌شود. هرچند به‌نظر می‌رسد زنبور این شهد شیرین را می‌خورد اما این خوراک در شکم زنبور باقی نمی‌ماند، زنبور آن را در بخش ذخیره عسل بدنش جمع میکند جایی که با انواع آنزیمهای دیگر ترکیب می‌شود.
اولین آنزیمی‌که وارد کار می‌شود اینورتاز است که مولکول‌های ساکارز شهد را تقسیم میکند و قندهای ساده گلوکز و فروکتوز تشکیل می‌دهد. (جالب اینجاست که زنبورها ژنی برای ساخت این آنزیم تقسیم ساکارز در بدن خود ندارند و میکروبی که در شکم آنها زندگی میکند آن را می‌سازد).
در بازگشت به کندو زنبور محموله خود را به اولین گروه از زنبورهای خط تهیه عسل تحویل می‌دهد. انتقال دهان به دهان میزان آب محموله را کاهش می‌دهد و آنزیمهای بیشتری وارد آن میکند و فرآیند تقسیم قند شهد ادامه پیدا میکند و جلوی رشد میکروب‌ها در آن گرفته می‌شود.
زنبورها سپس این ترکیب را در سلول‌های ششضلعی کندو قرار می‌دهند و با چرخش سریع بال‌های خود باعث تبخیر بیشتر آب آن می‌شوند.
آنزیم دیگری که وارد ماجرا می‌شود گلوکز اکسیداز است که مقداری از گلوکز را به اسید گلوکنیک تبدیل میکند که برای نگهداری عسل لازم است.
این فرآیند شیمیایی همچنین باعث کاهش پی‌اچ و افزایش درجه اسیدیته می‌شود و آب‌اکسیژنه تولید میکند که جلوی رشد میکروب‌ها را میگیرد اما مقدار زیاد آن سمی است.
آنزیمهای دیگری که همراه با گرده‌ها و مخمرها وارد می‌شود مقداری از این آب‌اکسیژنه را تجزیه میکند و میزان آن را تحت کنترل نگه میدارد.
در نهایت سلول ششضلعی آماده است که با موم بسته شود. زنبورهای پرستار عسل تولیدشده را به زنبورهای دیگر کندو می‌رسانند و باقی آن برای روزهای سرد و بارانی ذخیره می‌شود.
