«معجزه آبخیزداری»|موانع و چالش های کشت دیم در ایران/ آیا با شرایط خشکسالی، کشت دیم اقتصادی است؟

به گزارش خبرگزاری تسنیم «پرونده معجزه آبخیزداری»؛ کشاورزی دیم نقشی مهم و اساسی در تأمین امنیت غذایی در جهان داشته و خواهد داشت؛ به‌طوری که هم‌اکنون بخشی عمده از کشاورزی دنیا به کشت دیم اختصاص دارد. طبق بررسی‌ها ۸۰ درصد سطح زیر کشت محصولات کشاورزی در دنیا، کشاورزی دیم است و حدود یک و نیم میلیارد هکتار زمین دنیا زیر کشت محصولات دیم قرار دارد.

کشور هندوستان از نظر ارزش محصول کشاورزی در کشت دیم رتبه اول دنیا را دارد. حدود ۶۰ درصد از سطح کشاورزی هند را محصولات دیم تشکیل می دهد و تقریبا ۶۰ درصد از کشاورزان در هند برای تامین معاش خود به آن وابسته اند.طبق بررسی ها ۸۵ درصد حبوبات غذایی، ۷۲ درصد دانه های روغنی، ۶۵ درصد پنبه، ۹۰ درصد ارزن و ۴۰ درصد برنج هندوستان از طریق کشت دیم تامین می شود. در هند مناطق دیم ۴۰ درصد از غلات غذایی را تامین می کنند. همچنین مناطق دیم در این کشور میزان بسیار زیادی از دام ها را تحت پوشش خود قرار داده است؛ به طوری که دیمزارها، ۶۴ درصد جمعیت گاو این کشور، ۷۴ درصد گوسفند و ۷۸ درصد بز را پشتیبانی می کند که برای امنیت غذایی هند اهمیت بسیاری دارد. دو سوم غذای جمعیت دام هند وابسته به مناطق دیم هستند.

ضرورت ساماندهی ۱۰ میلیون هکتار دیمزار در ایران

با وجوی که کشت دیم در نقاط مختلف دنیا سهم بسزایی از تولید محصولات کشاورزی را شامل می شود، کشت دیم در ایران مورد توجه چندانی قرار نگرفته است و ۹۰ درصد کشاورزی آبی است. البته سطح زیر کشت گندم دیم در کشور دارای آمار مناسبی است؛ طبق اعلام مسئولان جهاد کشاورزی در حال حاضر در ایران ۶ و نیم میلیون هکتار از اراضی کشور به کشت گندم اختصاص داشته که از این مقدار حدود ۴ میلیون هکتار آن در مناطق نیمه خشک و زیر کشت گندم دیم است. مناطق نیمه خشک که حدود ۳۹ درصد سطح کشور را شامل می شوند از جمله مناطق تحت کشت گندم دیم در ایران هستند. طبق اعلام مسئولان جهاد کشاورزی ۱۰ میلیون هکتار دیمزار در کشور وجود دارد که در صورت سازمان دهی مناسب این اراضی، می تواند به ظرفیت تولید در بخش کشاورزی افزوده شود.

چالش ها و موانع کشت دیم در ایران

یکی از چالش ها و موانع توسعه کشت دیم در ایران، تصور نادرست نسبت به این شیوه کشاورزی است؛ در این باره خشنود علیزاده رئیس موسسه تحقیقات دیم کشور می گوید: اکنون و در شرایطی یافته‌های پژوهشی و بستر توسعه کشت دیم در ۱۶ استان کشور مهیاست که به نظر می‌رسد تصور سنتی روستائیان و کشاورزان نسبت به زراعت دیم جزو موانع پیش‌رو در سطح کشور به شمار می‌رود و شاید به همین دلیل هم ۹۰ درصد کشاورزی در ایران برعکس آنچه که در دنیا اتفاق می‌افتد، آبی است

تصور نادرست دیگر درباره کشت دیم آن است که کشت دیم سازگار با خشکسالی نیست؛ در این باره رئیس تحقیقات دیم کشور می گوید: درست است که با افزایش بارندگی و با پراکنش مناسب در یکسال می‌توان عملکرد بالایی در شرایط دیم به دست آورد، اما این تصور که اگر سالی پرباران نباشد یا خشکسالی باشد، تولید در شرایط دیم اقتصادی نخواهد بود، باور صحیحی نیست.

همچنین رئیس موسسه تحقیقات دیم کشور با بیان اینکه نباید تصور شود که تولید اقتصادی دیم فقط در سال‌های پرباران امکان‌پذیر است، معتقد است: واقعیت این است که با مدیریت صحیح و رعایت اصول زراعت دیم می‌توان در نامناسب‌ترین شرایط محیطی نیز عملکرد اقتصادی از کشت دیم به دست آورد تا جایی که امکان تولید اقتصادی در شرایط خشکسالی بارها از طریق مزارع الگویی و ترویجی در عرصه‌های بهره‌برداران تحت شرایط نامساعد سال‌های کم‌باران و خشک نظیر سال زراعی ۱۳۹۹-۱۴۰۰ اثبات شده است.

چالش دیگر کشت دیم، تولید کم در واحد سطح است؛ در این باره رئیس تحقیقات کشت دیم کشور می گوید: سهم دیمزارها در تولیدات سالانه زراعی فقط ۷ درصد در سال زراعی ۹۵-۹۶ و کمتر از ۱۰ درصد در سال زراعی ۹۷-۹۸ است. توجه به فناوری ها و دانش بومی به خصوص سامانه های سطوح آبگیر باران (آبخیزداری) برای تأمین آب مورد نیاز کشت های دیم، می تواند نقش بسیار مهم و موثری در افزایش تولید کشت دیم داشته باشد.