خاک بستر حیات است/ضرورت آگاهی از چگونگی کیفیت خاک

دکتر حمیدرضا متین‌فر در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: خاک به عنوان بستر حیات، محیطی بسیار پیچیده و پویاست که نقشی کلیدی در اکوسیستم خاک و آب از یک سو و اتمسفر از سوی دیگر ایفا می‌کند.

وی ادامه داد: امروزه با توجه به افزایش جمعیت جهان، نیاز به تأمین غذا افزایش یافته و این امر موجب افزایش بهره‌برداری از منابع طبیعی و خاک شده است.

دانشیار گروه علوم و مهندسی خاک دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه لرستان گفت: استفاده پایدار از خاک به عنوان یکی از منابع طبیعی پایه، به سه عامل  خصوصیات خاک، شرایط محیطی مانند اقلیم و کاربری زمین بستگی دارد، بنابراین، استفاده پایدار از منابع خاک یک مقوله پویاست.

ضرورت آگاهی از چگونگی کیفیت خاک در عرصه‌های کشاورزی و منابع طبیعی برای مدیریت بهینه زمین‌ها

متین‌فر بیان کرد: از آن­جاکه بهره‌برداری‌های رو به افزایش از خاک  معمولاً بدون شناخت و علم کافی و لازم از محیط و ویژگی‌های خاک صورت گرفته است این موضوع  باعث کاهش توانایی خاک در حمایت از فرآیند تولید غذا و برهم خوردن تعادل در خاک شده است؛ لذا شناخت جنبه‌های گوناگون خاک از جمله جنبه‌های فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی و کانی‌شناسی لازم است  مورد توجه کاربران باشد.

وی ادامه داد: حفظ سلامت محیط زیست، توانایی دائم خاک به عنوان یک سامانه حیاتی زنده در اکوسیستم و تحت بهره‌برداری‌های متفاوت، به ترتیبی که علاوه بر حفظ توان تولید محصولات زراعی، باغی، مرتعی و جنگلی، بتواند کیفیت آب و هوا را بهبود بخشد و همچنین تأمین‌کننده سلامت انسان، گیاه و حیوان باشد هدف غایی کشاورزی پایدار باید باشد.

عضو هیات علمی دانشگاه لرستان با بیان اینکه خاک به عنوان بستری برای رشد گیاهان، یک فیلتر و انتقال‌دهنده زیست‌محیطی و سکونت‌گاه جوامع گیاهی و جانوری و مکانی برای زندگی انسان‌ها از جمله کاربردهای خاک محسوب می‌شود، اظهار کرد: آگاهی از چگونگی کیفیت خاک در عرصه‌های کشاورزی و منابع طبیعی برای مدیریت بهینه زمین‌ها و رسیدن به حداکثر بهره‌وری اقتصادی ضروری است.

مدیریت مطلوب خاک‌ها نیازمند اطلاع از ظرفیت خاک است

متین‌فر گفت: همچنین مدیریت مطلوب خاک‌ها از نظر زیست‌محیطی به گونه‌ای که تخریب خاک به حداقل برسد، نیازمند اطلاع از ظرفیت خاک در بهره‌برداری از آن است که این امر با تعیین کیفیت خاک امکان‌پذیر است.

وی خاطر نشان کرد: در کشورهای درحال‌توسعه به علت آسیب‌پذیری خاک‌های کشاورزی از نظر زیست‌محیطی، توجه به کیفیت خاک دارای اهمیت اقتصادی است.

دانشیار گروه علوم و مهندسی خاک دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه لرستان اضافه کرد: در این راستا به منظور دستیابی به مدیریت پایدار خاک، پیش‌بینی خطرات تخریب خاک و ایجاد روشی قابل استفاده و مناسب برای ارزیابی کیفیت خاک دارای اهمیت است.

متین‌فر با بیان اینکه مفهوم ارزیابی کیفیت خاک بر پتانسیل عملکرد، سـطوح عناصـر غذایی، کیفیت محیط زیست، امنیت تغذیه‌ای و سـلامتی انسـان توجه دارد، تصریح کرد: ارزیابی کیفیت خاک باید بتواند اطلاعاتی راجع به مدیریت و تصمیم‌گیری ارائه دهد.

وی اظهار کرد: ارزیابی کیفیت خاک می‌تواند پاسخگوی بسیاری از مسائل از جمله هدررفت خاک در اثر فرسایش، تلفات مواد آلی خاک و تولید گازهای گلخانه‌ای باشد.

بهبود کیفیت خاک می‌تواند از راه حفظ یا بهبود هم‌زمان ویژگی‌های فیزیکی، بیولوژیکی و شیمیایی باشد

این دانشیار گروه علوم و مهندسی خاک دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه لرستان عنوان کرد: بهبود کیفیت خاک می‌تواند از راه حفظ یا بهبود هم‌زمان ویژگی‌های فیزیکی، بیولوژیکی و شیمیایی باشد.

متین‌فر با اشاره به اینکه کیفیت خاک برای ارزیابی میزان تخریب اراضی یا اصلاح و تعیین نوع فعالیت‌های مدیریتی برای کاربری پایدار مهم است، خاطرنشان کرد: کیفیت خاک به صورت ظرفیت خاک برای تولید در اکوسیستم و کاربری اراضی برای حفظ باروری بیولوژیکی، کیفیت محیط زیست و تقویت سلامتی گیاه و حیوان تعریف شده است.

وی افزود: فاکتورهای تعیین کننده کیفیت خاک بطور خلاصه  شامل توانایی خاک در  پذیرش، نگهداری و آزادسازی عناصر غذایی مورد نیاز کیاهان و سایر ترکیبات شیمیایی، دریافت و نگهداری و آزادسازی آب مورد نیاز گیاهان، کاهش رواناب سطحی و تقویت سفره‌های آب زیرزمینی، تقویت و حفظ رشد ریشه گیاهان، حفظ زیستگاه موجودات زنده خاک و  واکنش به عملیات مدیریتی و مقاومت در مقابل تخریب خاک می‌شود.