«معجزه آبخیزداری»|خسارت ۶۷ هزار میلیارد تومانی خشکسالی به کشاورزی ایران/ کاهش خسارت خشکسالی با آبخیزداری

به گزارش خبرگزاری تسنیم «پرونده معجزه آبخیزداری»؛ در نتیجه وقوع خشکسالی های متناوب، هر ساله آسیب‌های اقتصادی و اجتماعی بسیار زیادی بر پیکره اقتصادی کشور و خصوصا بخش کشاورزی و منابع طبیعی وارد می‌آید. بر اساس ارزیابی های سال ۱۳۹۸ توسط کارگروه هیدرولوژی و منابع آب هیات ویژه گزارش ملی سیلاب­ها، ایران در حد فاصل سال­های آبی ۱۳۸۷-۱۳۸۶ تا۱۳۹۷-۱۳۹۶ در معرض یکی از طولانی ترین دوره های خشکسالی قرارگرفت. در دوره ۳۰ ساله مورد بررسی در گزارش این کارگروه، شدیدترین خشکسالی در کل پهنه کشور در سال آبی ۱۳۸۷-۱۳۸۶ مشاهده شد و طی دوره ۱۱ ساله بعد از آن میانگین بارش کشور به طور متوسط کمتر از نرمال یا در حد نر مال بود. تا اینکه در شدیدترین شرایط انتقال خشکسالی به ترسالی، سال آبی ۱۳۹۸-۱۳۹۷ زنجیره خشکسالی را با ثبت رکوردهای بارشی بی سابقه و رخداد شدیدترین ترسالی هواشناسی قطع کرد. اما با بروز خشکسالی فراگیر ناشی از بارش های کمتر از میانگین درازمدت و دمای بالاتر از نرمال در سال زراعی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ بار دیگر زنگ هشدار خشکسالی و بحران کم آبی شدید در اکثر نقاط کشور به صدا در آمد.

بر اساس آخرین گزارش مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی کشور، بارش های سال زراعی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ نسبت به بلندمدت ۳۹ درصد کاهش نشان می دهد. همچنین طبق گزارش وزارت نیرو در خصوص وضعیت سدهای کشوردر ابتدای خرداد۱۴۰۰  ورودی و موجودی آب در مخازن سدهای کشور نسبت به سال آبی گذشته به ترییب ۴۷ و ۲۷ درصد کاهش نشان می دهد. بر اساس آخرین گزارش های دفتر مخاطرات و مدیریت بحران وزارت جهاد کشاورزی در سال زراعی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ خسارت خشکسالی به بخش کشاورزی حدود ۶۷ هزار میلیارد تومان برآورد شده است.

وضعیت خشکسالی ایران در سال آبی ۱۴۰۰-۱۳۹۹

در سال آبی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ یک خشکسالی بسیار گسترده و شدید سرتاسر ایران را در بر گرفت و باعث خسارت­های گسترده ای در کشور شد. برای بررسی میزان شدت و گستره این خشکسالی از داده های بارش ماهواره ای GPM و داده های بازکاوی شده ERA-5 در دوره آماری ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۱ استفاده شد. نتایج نشان داده های بارش ماهواره ای GPM و داده های بازکاوی شده ERA-5 در ایستگاه مشهد از هماهنگی بسیار خوبی با داده های مشاهده ای این ایستگاه برخوردار است و می توان از این داده های بجای داده های مشاهده ای برای پایش خشکسالی در ایران استفاده نمود. بررسی نقشه های ناهنجاری بارش نشان داد که مقدار بارش تمامی ماه­های سال آبی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ بسیار کمتر از میانگین درازمدت خود می باشد. این کمبود در بسیاری از نقاط کشور به ویژه در جنوب و جنوب شرق ایران بین ۸۰ تا ۱۰۰ درصد برآورد گردید. نتایج همچنین نشان داد که شدت این کمبود بارش در ماه­های بهار و تابستان بسیار بیشتر از ماه­های پائیز و زمستان این سال بوده است. نقشه های SPI در مقیاس های زمانی مختلف نیز نشان داد که بخش گسترده ای از کشور درگیر یک خشکسالی گسترده و بسیار شدید قرار گرفته است که با گذر از ماه­های زمستان به ماه­های بهار و تابستان بر میزان شدت و گستره این خشکسالی افزوده می شود.

تحلیل الگوهای بزرگ مقیاس

 بررسی­ های همدیدی نشان می­دهد که شاخص نوسان جنوبی در فاز سرد یا لانینا قرار دارد . بر اساس سوابق آماری، بدترین خشکسالی­ های کشور در هنگام وجود لانینا رخ داده است. بنابراین تنها بر اساس حاکم بودن فاز سرد نوسان انسو (لانینا)، انتظار سال آبی چندان مطلوبی را نمی­توان داشت، یا بعبارتی رخداد کم بارشی نسبی در انتهای سال نسبی محتمل است. خروجی مدلهای عددی برای دوره نوامبر ۲۰۲۱  تا اوریل ۲۰۲۲ بیشترین احتمال را به رخداد شرایط نرمال از نظر بارش و اندکی بیش از نرمال برای دمای سطحی در نظر گرفته اند. بنابراین می­توان با اتدکی خوش بینی، مقطع زمستان امسال تا اواسط بهار سال آتی را یک سال نرمال تلقی نمود، اگر چه بارش­های پاییزی با آنومالی منفی و کم بارشی به پایان خواهد رسید.

ضرورت توجه به مدیریت ریسک خشکسالی

در رابطه با مدیریت خشکسالی دو رویکرد عمده وجود دارد. یکی رویکرد مدیریت بحران و دیگری مدیریت ریسک یا مدیریت خطر خشکسالی. فرصت برای مدیریت بحران معمولا اندک است و معمولا بعد از وقوع خشکسالی صورت می گیرد. همچنین به خاطر عدم وجود زمان کافی و در صورت عدم وجود زیرساخت ها، میزان خسارات خشکسالی افزایش می یابد. پرداخت غرامت و هزینه های بیمه خشکسالی از جمله اقدامات سریعی هستند که در رابطه با مدیریت بحران انجام می شوند. رویکرد دیگر مدیریت ریسک است. در مدیریت ریسک، اقدامات به گونه ای انجام می شود که خسارات حداقل گردند. به نوعی با ایجاد زیرساخت های لازم و ایجاد آمادگی خصوصاً در رابطه با پایش و پیش بینی خشکسالی، می توان با انجام اقدامات حساب شده به مدیریت خشکسالی پرداخت.

در مجموع می توان گفت ایجاد مدیریت یکپارچه حوزه های آبخیز (آبخیزداری)، می تواند بسیاری از بلایا از جمله خشکسالی را به طور قابل توجهی و عمدتا در قالب و چهارچوب مدیریت ریسک، مدیریت نماید.