تبعات افزایش استفاده از پساب فاضلاب در آبیاری اراضی کشاورزی

سید حسن طباطبایی در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص استفاده از آب‌های نامتعارف برای آبیاری اراضی کشاورزی، اظهار کرد: منابع آب نامتعارف یکی از مهم‌ترین منابعی است که امروزه با کم شدن آب‌های زیرزمینی و جاری به آن‌ها بیشتر توجه شده است، این منابع عمدتا شامل آب‌های شور، فاضلاب‌ها و زهاب‌های اراضی کشاورزی هستند.

وی با بیان اینکه هر کدام از منابع آب‌های نامتعارف دارای محاسن و معایبی هستند، افزود: هزینه و عوارض استفاده از آب‌های متعارف متفاوت است، بنابراین بسته به شرایط محلی باید اولویت‌گذاری استفاده از آن‌ها صورت پذیرد.

این عضو هیات علمی دانشگاه شهرکرد با اشاره به اینکه یکی از منابع آب مطمئن و تضمین شده برای مصارف کشاورزی، در اطراف شهرها، استفاده از پساب فاضلاب است، ادامه داد: درصد قابل توجهی در حدود ۹۰ درصد از منابع آب مورد استفاده در حال حاضر در بخش‌های مختلف از شرب، صنعت، کشاورزی و … در بخش کشاورزی مصرف می‌شود.

طباطبایی اضافه کرد: امروزه باتوجه به کمبود بارندگی و افزایش نیاز به آبیاری، تقریبا در اطراف تمام شهرها از فاضلاب تصفیه‌شده و تصفیه‌نشده برای کشاورزی استفاده می‌شود، این موضوع در مناطق خشک و نیمه خشک مانند استان‌های چهارمحال و بختیاری، اصفهان، یزد و … بیشتر است، به‌طوری که فاضلاب شهر اصفهان، باوجود حجم قابل توجه آن، بدون استفاده باقی نمانده است و متقاضی بسیار بیشتری برای این حجم محدود وجود دارد.

وی با بیان اینکه نکات ایمنی در استفاده از آب فاضلاب‌ها باید مدنظر باشد، افزود: در برخی از شهرها و کشورها از جمله لس‌آنجلس، آب فاضلاب تصفیه‌شده برای شرب و دیگر مصارف از جمله کشاورزی استفاده می‌شود، البته نکته بسیار مهم این بوده که کیفیت تصفیه در این کشورها بسیار بالا است و تقریبا در سه یا چهار سطح تصفیه صورت می گیرد و حال اینکه در کشور ایران حداکثر در سطح اول تصفیه‌خانه‌های معمول انجام می‌شود و اگر به‌ هر دلیلی تصفیه فاضلاب ناقص باشد، مضرات بسیار زیادی همراه خود دارد.

دانشیار مهندسی آب دانشگاه شهرکرد یادآور شد: باید تصفیه‌خانه‌ها وظیفه خود را در حد تعریف‌شده، استاندارد و رعایت میزان بار میکروبی انجام دهند، اما متاسفانه به دلایل اقتصادی و نبود کنترل و نظارت صحیح، در اکثر تصفیه‌خانه‌ها، فاضلاب خروجی تصفیه‌خانه با حد استاندارد تعریف شده، همسان نیست و مقادیر آلاینده‌ها از حد استاندارد فراتر است، بنابراین عوارض بلندمدت و جبران‌ناپذیری را بر محیط زیست اعم از منابع آبی، خاک، گیاه، جانوری و انسانی به‌همراه خواهد داشت.

طباطبایی با اشاره به مضرات استفاده از فاضلاب تصفیه نشده برای زمین‌های کشاورزی، توضیح داد: باوجود فواید بسیار زیادی که استفاده از فاضلاب تصفیه شده به‌همراه دارد، زمانیکه این فاضلاب بر روی زمین رها شود، قطعا به سمت آب‌های زیرزمینی و رودخانه‌ها حرکت کرده و این آب‌ها را نیز آلوده می‌کند، بنابراین آلودگی منابع آب اولین اثر منفی این چرخه است.

وی افزود: اگر از فاضلاب تصفیه‌نشده استفاده شود، به‌طور یقین آلودگی خاک را نیز به‌دنبال دارد، آلاینده‌های متعدد شامل فلزات سنگین، مواد شیمیایی، مواد شوینده که دارای بار میکروبی است، در خاک تجمع پیدا می‌کنند و نهایتا این آلودگی خاک در چرخه طبیعت وارد شده خواهد شد.

عضو هیات علمی دانشگاه شهرکرد اضافه کرد: جنبه مهم دیگر استفاده از فاضلاب تصفیه‌نشده، جذب آلاینده‌های موجود در این نوع فاضلاب توسط ریشه، ساقه، برگ و دانه گیاه است، بدیهی است نهایتا این گیاه مورد استفاده دام و انسان قرار گرفته و طبیعتا بیماری‌های دام و انسان را به‌همراه دارد.

طباطبایی در پایان گفت: باتوجه به استفاده روزافزون جامعه شهری از دارو و مواد دارویی، متاسفانه در طی یک دهه گذشته غلظت آلاینده‌های دارویی در فاصلاب شهری در سراسر جهان و بالتبع آن در ایران افزایش زیادی داشته است و نگرانی از عوارض ورود این آلاینده‌ها به محیط زیست در آینده نزدیک رو به افزایش است و این هشدار باید مورد توجه و تامل بسیار زیاد مسئولان امر قرار گیرد.