تیشه خشکسالی و دلالی برجان نخل‌های خوزستان/نخل‌ها ایستاده می‌میرند
نخلداران استان خوزستان در شهرهای مختلف مثل آبادان، خرمشهر و به‌ویژه شادگان در سال‌های گذشته با بحران بی‌آبی، آب شور و یا دلال‌ها روبه‌رو بوده اند.
در سال‌های گذشته نخیلات استان خوزستان در شهرهای مختلفی مثل آبادان، خرمشهر و به‌ویژه شادگان با بحران بی‌آبی روبه‌رو شده و نخل‌های بسیاری خشک شدند.
نام شادگان را که می‌شنویم، اولین چیزی که به ذهنمان خطور می‌کند «هورالعظیم» و ماجرای غم‌انگیز خشک شدن آن است اما فقط هورالعظیم نیست که عواقب تلخ خشکسالی دامانش را گرفته است بلکه نخیلات این شهرستان نیز در پی تنش‌های آبی و تأمین نشدن حق آبه حال و روز خوشی ندارد.
البته خشک شدن نخیلات متأثر از عوامل متعددی است که بی‌آبی یا کم‌آبی تنها یکی از آنهاست زیرا نخل‌ها به علت داشتن مقاومت نسبت به کم‌آبی فقط تحت تأثیر تنش آبی به یکباره دچار خشکسالی نمی‌شوند و این پروسه در چند سال متوالی رخ می‌دهد.
پس این بحران که گرد پیری بر قامت این تعداد نفر نخل‌های شادگان نشانده و آمارشان را رو به کاهش نهاده است، علل بسیاری دارد که مدیریت منابع آبی غلط یکی از مهم‌ترین آنهاست. شادگان آرام است، همچون کودکی منزوی که زانوی غم بغل کرده ولی کمی از شهر که فاصله بگیریم و به بخش خنافره برسیم، نخلستان‌ها حکایت دیگری دارند.
نخل‌های بی‌سری که در اذهان شاید روایتگر جنگ و نخل‌های سوخته باشند ولی اینجا بر اثر بی‌آبی و یا شوری آب بی‌جان شدند؛ هیچ توپ، تانک و نارنجکی آنها را بی‌سر نکرده بلکه بی‌آب بودن آنها را بی‌سر و جان کرده است.
درست مانند یک قطعه از قبرستان نخل‌های بی‌سر به‌ردیف ایستاده‌اند و در این میان تنه نخل‌های خشک‌شده‌ای وجود دارد که به‌صورت ضربدری و گاهی دو خط ممتد زمین نخلستان را پوشانده‌اند.
مردهای روستا اما غمی عمیق دارند چون بی‌آبی آتش به جان زندگی‌هایشان زده و دیگر خبری از صیادی پربار نیست که رزق و روزی را به سمت سبد معیشتی خانواده‌هایشان روانه کند؛ تلفات دام‌های سنگین مثل گاومیش هم در کارنامه معیشتی آنها به چشم می‌خورد.
در این میان وقتی کم‌آبی تیشه به ریشه نخل‌ها، صیادی و دامداری زده دیگر تحصیلات عالیه هم به کار جوانان نمی‌آید و آنها باید هر روز شاهد مرگ نخل‌ها باشند.
مرگ نخیلات به کشاورزان تحمیل نشود
یکی از اهالی روستا با گلایه از اینکه کار خرید و فروش خرما به دست دلالان افتاده است در گفت‌وگو با خبرنگار مهر می‌گوید: همه نخل داران خوزستانی و به‌خصوص شادگانی مانده‌اند که با هزاران تُن خرمای تولیدی خود چه کار کنند؛ آن هم خرمایی که در تمام دنیا زبانزد بوده ولی امسال خریداری ندارد.
او با گلایه از اینکه مسئولان ملی و وزارتخانه‌های اقتصاد، کار و جهاد کشاورزی کجا هستند، ادامه می‌دهد: دلالان با بی‌رحمی تمام می‌گویند که امسال خرمای تولیدی را کیلویی ۲ – ۳ هزار تومان خریداری می‌کنند ولی با این قیمت اگر خرما را به دام‌ها بدهیم، خیلی بهتر است.
خنیفر با طرح این سوال که «آیا ثمره یک ساله کشاورزان نخل دار خوزستانی این‌طور باید روی زمین بماند؟» یادآور می‌شود: با این وضعیت فعلی ضرر نخل داران ۱۰۰ درصدی است و امیدوارم که مسئولان کمی به فکر آنها باشند.
یکی دیگر از نخل داران شادگانی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر می‌گوید: از سال‌ها قبل هر بار شاهد مرگ تعدادی از نخل‌ها هستیم که همه خوب می‌دانند هر نخل برای ما معادل یک انسان است و چطور با تک‌تک نخل‌های خشکیده اشک می‌ریزیم.
چفیه اش را محکم‌تر می‌کند و ادامه می‌دهد: علاوه بر این شور شدن آب بالادست در حوضه کارون و گتوند باعث می‌شود تا آب با ای سی بالاتری برای آبیاری نخیلات به شادگان برسد و این باعث تشنه‌تر شدن و خشکی نخل‌ها می‌شود.
این نخل دار شادگانی با کمی مکث و تأمل نگاه غصه‌دارش را به نخلستان نیمه‌جان روستا یادآور می‌شود: شادگان پایین‌دست حوضه آب‌رسانی مارون قرار گرفته و در چند مقطع زمانی شوری رودخانه کارون هم از طریق چند نهر به شادگان و نخیلاتش می‌رسد؛ ما از تمام مسئولان حوزه مدیریت منابع آب درخواست داریم که بیش از این مرگ نخیلات را به ما تحمیل نکنند.
امسال ۷۰۰۰ اصله نخل از بین رفت
نماینده مردم شادگان در مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر بیان می‌کند: در نطق مجلس هم اعلام کردم که در سال‌های اخیر معمول این بوده که مسئولان به کارها دقت و رسیدگی نمی‌کردند تا وقتی بحران اجتماعی، سیاسی و اقتصادی شکل بگیرد و بعد سر و صدایی در کشور ایجاد و برای عده‌ای یا حتی خود کشور و نظام مشکل پیش می‌آید؛ همیشه ضربات زیادی را متحمل می‌شویم و بعد مسئولان نهادهای مختلف به این ماجرا ورود پیدا می‌کنند و یک سری کارهای جزئی انجام می‌شود تا بحران بخوابد و بعد از آن دیگر کسی رسیدگی نمی‌کند.
حجت الاسلام مجید ناصری نژاد ادامه می‌دهد: بعد بحران هم اعلام می‌کنند که این اقدامات انجام شده و این‌قدر اعتبار و امکانات آمده است ولی بعد از فروکش شدن ماجرا می‌بینیم که خبری نیست.
وی با تأکید بر اینکه در شهرستان شادگان هیچ کاری اساسی که مشکل نخیلات را حل کند، انجام نشده تصریح می‌کند: در آبیاری نخیلات و یا حتی آب‌رسانی شرب هیچ کار و اتفاق جدیدی صورت نگرفت و روند سابق در این زمینه برقرار است و یک سری اقدامات به شکل سابق خیلی کُند، دیر و با مشکل انجام می‌شد.
نماینده مردم شادگان در مجلس شورای اسلامی یادآور می‌شود: نخیلات شادگان در زمینه آبیاری شدیداً مشکل دارند که امسال بنا به اعلام جهاد کشاورزی شادگان، حداقل هفت هزار نخل این شهرستان از بین رفتند.
ناصری نژاد عنوان می‌کند: خیلی از نخیلات شادگان با بار خشک شده و افتادند که در این راستا با وجود پیگیری‌های فراوان، التماس، تماس و فشار کاری یک سری آبیاری با گرفتن سهمیه از مارون انجام شد.
وی گلایه می‌کند: نمی‌دانم با چه زبانی به مسئولان اعلام کنیم که مدیریت کلان، خُرد، مدیریت منابع آبی و مدیریت بحران قرار است برای این نخلستان‌هایی که در حال نابودی است چه اقداماتی را انجام دهد.
نماینده مردم شادگان در مجلس شورای اسلامی می‌گوید: علاوه بر نابودی نخلستان‌ها مردم با تمام وجود زندگی خود را می‌گذارند تا باری از این نخلستان‌ها بگیرند ولی بار سال گذشته در انبارها مانده و به فروش رفت و امسال هم بار خرمای مردم تعیین تکلیف نشده و کارگاه‌داران و تجار هنوز نسبت به خرید اقدام نکردند.
ناصری نژاد بیان می‌کند: دولت برای قیمت‌گذاری اقدام خوبی انجام نداده و کشاورز بدبخت نیز خودش و نخل‌هایش مانده است؛ بنابراین از طرفی نخیلات تهدید به خشکسالی و بی‌آبی شده‌اند و از طرف دیگر بار ناچیزی که عایدش شده به فروش نمی‌رسد.
قیمت توافقی خرید خرما به ضرر کشاورزان است
عضو هیئت‌مدیره نظام صنفی کشاورزی خوزستان در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار می‌کند: در چند سال اخیر خیلی از نخیلات را به خاطر بی‌آبی، خشکسالی و حمایت نشدن طرح جایگزین نخیلات (نخیلات جدید جایگزین نخیلات قدیمی) به‌خصوص در انتهای حوزه شادگان که دهستان آبشار و جفال بخش خنافره که به خاطر کم‌آبی و خشکسالی سال‌های گذشته خیلی از نخیلات آنها از بین رفت.
هوشنگ مقامسی با اشاره به اینکه آمار سال ۱۳۶۳ نشان می‌دهد که ۶.۵ میلیون اصله نخل در شادگان وجود داشت که به دو میلیون اصله نخل کاهش پیدا کرده است، اضافه می‌کند: در سال‌های گذشته چهار و نیم میلیون اصله نخل در شادگان به خاطر بی‌آبی از بین رفتند؛ نخیلات فقط در زمان ثمر نیازمند آبیاری نیستند بلکه این کار باید در طول تمام سال انجام شود.
وی عنوان می‌کند: امسال از فروردین تا خرداد تقریباً آبی به نخیلات نرسید و ضربه بسیار سنگینی به نخیلات و ثمره آنها وارد شد که این امر در نهایت باعث کاهش کیفیت محصولات، تلف شدن تعدادی از نخیلات و ضعیف شدن بخشی دیگر از نخیلات شد.
عضو هیئت‌مدیره نظام صنفی کشاورزی خوزستان با اشاره به اینکه ضربات مذکور باعث می‌شود تا نخیلات فعلی نیز در سال‌های آتی از بین بروند و عمر مفیدی نداشته باشند، تصریح می‌کند: شادگان تنها شهر ایران است که تعداد روستانشینان آن بیشتر از شهرنشینان است؛ حتی شهرنشین‌ها در خنافره (فقط اسمش شهر است) و یا دارخوین خود مردم روستانشین و مشغول کار کشاورزی هستند.
مقامسی با اشاره به اینکه در شادگان ۱۴ هزار هکتار نخیلات وجود دارد که به‌طور تقریبی ۱۷۳ نوع خرما از آن برداشت می‌شود، ادامه می‌دهد: عمده نخیلات شادگان استعمران (مضافتی و صادراتی)، برحی، بریم، گنطار و اشگر است.
وی بیان می‌کند: قیمت خرید توافقی تصویب شده خرما نه تنها به نفع کشاورزان نیست بلکه به ضرر آنهاست؛ قیمت توافقی ۹ هزار و ۲۶۵ تومان اصلاً با هزینه‌های انجام شده از سوی کشاورز همخوانی ندارد و حداقل باید ۱۲ هزار تومان تعیین می‌شد تا به نفع تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان (کارگاه‌های بسته‌بندی خرما) باشد.
عضو هیئت‌مدیره نظام صنفی کشاورزی خوزستان با اشاره به اینکه از استاندار سابق خوزستان و رئیس جهاد کشاورزی خوزستان تشکر می‌کنم چون هیچ زمانی مثل امسال برای قیمت خرید توافقی جلسات متعدد برگزار نمی‌شد، می‌گوید: مقصر اصلی شرایط پیش آمده و نابسامانی موجود فرماندار شهرستان است که باید از ۶ ماه قبل با حضور در کارگاه‌های بسته‌بندی خرما علل صادرات نشدن خرمای سال گذشته را بررسی و به مسئولان بالادستی گزارش می‌کرد.
مقامسی با اشاره به اینکه بیشترین تعداد کارگاه‌های بسته‌بندی خرمای کشور در شهرستان شادگان فعال است، خبر می‌دهد: ۱۰ – ۱۵ هزار تُن از خرمای تولید شده در سال گذشته هنوز به فروش نرسیده است.
نابودی تالاب و نخیلات شادگان
فعال محیط زیستی خوزستان در گفت‌وگو با خبرنگار مهر می‌گوید: تالاب شادگان یکی از مهم‌ترین تالاب‌های خاورمیانه است که تأمین آب آن با رودخانه مارون (جراحی) است و این رودخانه از بالادست در استان کهگیلویه و بویراحمد و مسیر آن تا رسیدن به تالاب شادگان مورد بهره‌برداری فراوان قرار می‌گیرد که حق آبه زیستی تالاب شادگان تأمین نمی‌شود.
کرامت حافظی ادامه می‌دهد: سد مارون یک که ساخته شده و اکنون پروژه ساخت سد دوم مارون در استان کهگیلویه و بویراحمد در بالادست و سد مارون بهبهان هر دو نشان‌دهنده نابودی کامل این تالاب در آینده نزدیک است.
وی بیان می‌کند: از سوی دیگر کاشت محصولات پرمصرف در مسیر این رودخانه در باغملک، رامهرمز و بهبهان و تا رسیدن به تالاب شادگان و نادیده گرفتن حق آبه زیستی این تالاب مشکل دیگری است که در سال‌های تنش آبی بیشتر خود را نشان می‌دهد.
فعال محیط زیستی خوزستان با اشاره به اینکه طبق قانون حق آبه تالاب‌ها مقدم بر مصارف صنعت و کشاورزی هستند اما این قانون نیز رعایت نمی‌شود، انتقاد می‌کند: در این میان تأمین آب صنایع آب بر مانند کارخانه فولاد شادگان باید با تکیه بر دریا باشد نه آب رودخانه که جانمایی کارخانه‌های آب‌بر و آلاینده در مناطقی که تنش آبی دارند، غلط است ولی نمایندگان به این اقدامات غلط اصرار دارند.
حافظی یادآور می‌شود: در موضوع کشاورزی نیز باید مدیریت آب به‌گونه‌ای باشد که کشت دائم مانند نخل نسبت به کشت فصلی اولویت تخصیص آب داشته باشد و این مدیریت باید به‌صورت یکپارچه در حوزه آبریز مارون از مناطق بالادست استان کهگیلویه و بویراحمد تا انتهای حوزه آبریز یعنی تالاب شادگان باشد؛ یعنی اول باید تأمین حق آبه زیستی تالاب مقدم باشد و سپس کشت دائم نخلستان‌ها و بعد اگر آبی باقی ماند به کشت فصلی برسد.
وی با اشاره به اینکه با وجود قانون که اولویت اختصاص آب را به تالاب می‌دهد اما در عمل تالاب‌ها بازنده دعوای کشاورزان می‌شوند، عنوان می‌کند: در حال حاضر وضعیت کاملاً برعکس است و اول کشت فصلی آب برداشت می‌کند و بعد صنایع و نخلستان ته‌مانده آن آب را مصرف می‌کند و آبی هم به تالاب شادگان که از همه آنها مهم‌تر است، نمی‌رسد؛ نابودی تالاب باعث افزایش ریزگرد و غیرقابل‌سکونت شدن منطقه می‌شود که این اثرات غیرقابل‌جبران است.
فعال محیط زیستی خوزستان با اشاره به اینکه کارون در معرض نابودی است، می‌گوید: آب چند نهر قدیمی در گذشته برای انتقال آب کارون در سیلاب به سمت مارون وجود داشت یا در سال‌های اخیر مصارف فراوان بالادست که عملاً این نهرها آب بی‌کیفیت پساب کشاورزی و آب نامناسب برای تالاب و نخلستان‌هاست.
ای که دستت می‌رسد، کاری بکن
به گزارش خبرنگار مهر، باز هم مانند دیگر بحران‌های گریبان گیر خوزستان می‌دانیم که گفتن و گفتن دردی دوا نمی‌کند و آنچه تن تشنه و خسته خوزستان و شهرهای در معرض بحرانش به آن نیاز دارد، دست مدد و یاری مردان مردی است که لباس خدمت به تن کرده و داعیه حق‌طلبی و دادخواهی دارند.
همه می‌دانیم که هر قسمت از خاک و دیار خوزستان با درد و رنجی توأم است که قصه‌اش سر دراز دارد و مرهمش به دست کسانی است که کاری از دستشان بر می‌آید البته به عمل نه به شعار!
قصه پر غصه نخیلات و شرایط رو به افولشان به‌ویژه در شهرستان شادگان که یدی طولانی در پرورش نخل‌های سر به فلک دارد، نیازمند نگاه ویژه به مشکلات این منطقه و نخلدارانش است که با اندیشیدن تدابیر درست و کاربردی قدم‌های بزرگی را برای رفع این بحران و برگرداندن زندگی به این نفرات پر بهره و بار بردارند تا بار دیگر همچون گذشته شاهد حضور نخلستان‌های پر از نخل در این شهرستان باشیم.
بی‌شک چشم امید کشاورزان نخل دار خوزستانی بیش از گذشته به حمایت و رسیدگی دولت جدید و عملی شدن وعده‌های داده شده است.
