تراریخته بخوریم یا نخوریم؟

محصولات تراریخته، گیاهان و حیواناتی هستند که با تغییرات آزمایشگاهی، به ترکیب جدید ژنتیکی تبدیل شده‌اند. دانشمندان می‌خواهند با انتقال ژن‌ها از سایر موجودات، به خصوصیات جدیدی برسند که در گیاهان و حیواناتِ اصلاح‌شده ذاتی نیست.

غذاهای تراریخته یا GMO

غذاهای تراریخته توسط دانشمندان، از نظر ژنتیکی در آزمایشگاه اصلاح می شوند.

برای نمونه، برخی از سیب زمینی های تراریخته برای مدت بیشتری سالم مانده و قابل استفاده هستند.

برخی انواع ذرت تراریخته نیز سمی به نام باسیلوس تورنجینسیس (Bacillus thuringiensis) تولید کرده که برای انسان خطری نداشته اما حشرات خاصی را از بین می برند.

چرا محصولات تراریخته تولید می‌شوند؟

غذاهای تراریخته ای مزیت‌های قابل توجهی، هم برای تولیدکننده و هم برای مصرف‌کننده، دارند. این امر، دلیل اصلی تولید و گسترش روزافزون آن‌هاست. این مزیت‌ها، ‌دربرگیرنده «قیمت کمتر» و «فایده بیشتر (از نظر زمان ماندگاری و ارزش غذایی محصول)» یا هردوی آن‌ها هستند. در ابتدا، توسعه‌دهندگان بذرهای تراریخته ای می‌خواستند که محصولات آن‌ها توسط کشاورزان، مورد استقبال قرار گیرد. بنابراین، بر روی ویژگی‌هایی متمرکز شدند که به طور مستقیم، به این گروه از تولیدکنندگان، منفعت می رسانند.

یکی از حوزه‌های پرطرفدار در زمینه موجودات تراریخته ای، افزایش سطح مقاومت گیاهان زراعی است. این مقاومت، به نوبه خود، در موضوعات گوناگونی تعریف می شود که برخی از آن‌ها عبارتند از:

• مقاومت به شرایط محیطی (تنش شوری)
• مقاومت به بیماری‌های گیاهی ناشی از حشرات و ویروس‌ها
• مقاومت به آفت‌کش‌ها

در چه کشورهایی کشت و واردات تراریخته ممنوع است؟

در اکثر کشورهای اروپایی علاوه براینکه کشت محصولات تراریخته ممنوع می باشد؛ واردات نیر منوط به درج برچسب تراریختگی می باشد. در روسیه و برخی دیگر از کشورها، علاوه بر ممنوعیت کشت، واردات نیز ممنوع می باشد. در آخرین مورد، در اثر سال ها اعتراض مدنی برای به رسمیت شناختن حقوق مصرف کنندگان، در ایالات متحده امریکا که مهد این بذرها می باشد؛ درج لیبل اجباری به تصویب سنا رسید. در ایران نیز کشت این محصولات ممنوع بوده و واردات با درج برچسب صورت میپذیرد.

محصولات تراریخته مفید هستند یا مضر؟

اگرچه از نظر تئوری، موارد متعددی برای بحث در مورد تراریخته‌ها وجود دارد،‌ اما در عمل، می‌توان نگرانی‌ها را در سه گروه عمده، جای داد. این گروه‌ها عبارتند از:

• احتمال واکنش آلرژیک (حساسیت‌زایی)
• انتقال ژن به سلول‌های دیگر
• تجاوز ژن به طبیعت

به‌بیان WHO، هیچ‌گونه آثار آلرژیک در GMOهای موجود در بازار مشاهده ‌نشده‌، و احتمال انتقال ژن و پیوند نژادی، کم است، هرچند که اقدامات احتیاطی توصیه می‌شود.

نگرانی‌های دیگر در مورد محصولات تراریخته، شامل روش‌هایی از کشاورزی هست که استفاده از محصولات تراریخته عامل آن است. به‌طور مثال، مطالعات نشان داده‌است که از زمان عرضه‌ی محصولات تراریخته، استفاده از گلیفوزات به‌طور چشمگیری افزایش یافته‌است.

به‌دنبال این افزایش، در جامعه‌ی علمی و زیست‌محیطی به‌طور مداوم سوالاتی در مورد تأثیرات حاصله بر سلامت انسان و محیط زیست مطرح می‌شود. گلیفوزات به‌عنوان ماده‌ی سزطان‌زای احتمالی برای انسان طبقه‌بندی می‌شود.

فواید استفاده از مواد غذایی تراریخته بسیارند از جمله:

• کاشت گیاهانی که به بیماری‌ها و آفات و حشرات مقاوم هستند تولید را در واحد سطح افزایش داده و بخشی مهمی از کمبود جهانی به مواد غذایی را رفع خواهد کرد.
• با استفاده از این تکنولوژی می‌توان گیاهان خوراکی را به سمومی که بر علیه گیاهان هرز استفاده می‌شوند مقاوم کرد، هزینه‌های تولید را کاهش داد و تولید مواد غذایی را افزایش.
• دستکاری ژنتیکی گیاهان این امکان را فراهم می‌کند که آن‌ها را در شرایط نامساعد محیطی (خشکسالی، سرما و سیل) و همچنین زمین‌هایی که چندان برای کشاورزی مناسب نیستند (شوره زارها) پرورش داد.
• با دستکاری ژنتیکی می‌توان مواد غذایی را بشکلی تولید کرد که حاوی مواد مغذی مناسب و لازم باشند (انواع اسید آمینه و پروتئین و ویتامین‌های ضروری. این علاوه بر رفع کمبود مواد غذایی، به بهبود سلامت نیز کمک کنند.
• دستکاری ژنتیکی این امکان را فراهم می‌کند که مواد آلرژی زا را در مواد غذایی گیاهی و یا حیوانی کاهش داد.
• دستکاری ژنتیکی با افزایش زمان بهره‌وری و تازه ماندن مواد غذایی، طعم و کیفیت را بهتر می‌کند.
• دستکاری ژنتیکی گیاهان حتی می‌تواند در تولید واکسن بیماری‌ها (مانند وبا و حتی ایدز) مفید و سودمند باشد.

آیا خوردن محصولات تراریخته برای انسان ضرردارد؟

شواهدی در دست نیست که خوردن این محصولات به سلامت انسان لطمه می‌زند. این بزرگترین استدلال موافقان است. مخالفان، اما این استدلال را کافی نمی‌دانند.

آن‌ها می‌گویند با توجه به اینکه تقریبا حدود بیست سال است این محصولات در سطح تجاری کاشته شده‌اند، تحقیقات آنقدر طولانی نبوده که از سلامت و تاثیر این محصولات در دراز مدت بر سلامت انسان روشن نیست، آن‌ها ددت و پی‌سی‌بی و تالیدومید. برخی متخصصان این نگرانی را مطرح کرده‌اند که این محصولات ممکن است آلرژی و بیماری‌های سیستم ایمنی ایجاد کند.

چگونگی تأثیر محصولات تراریخته

کشاورزان با پرورش گیاهان و حیوانات به ‌روش سنتی، قصد افزایش خصوصیات مطلوب را دارند. روش‌های سنتی جهت تحقق این امر عبارتند از:

• انتخاب بذر از سالم‌ترین گیاهان یا از گونه‌ای با سریع‌ترین رشد، به عنوان منبعی برای محصول سال بعدی
• پیوند شاخه‌ها از درختی به درخت دیگر به‌منظور تولید میوه‌هایی با گونه‌های جدید
• اصلاح ژنتیکیِ حیوانات به خاطر سایز یا محصولاتی مانند شیر یا تخم‌مرغ

با رشد آگاهی درمورد ژنتیکِ حیوانات و گیاهان، این تجربه پیچیده‌تر شد و کشاورزان و دانشمندان توانستند گزینشی‌تر، خصوصیاتی را ایجاد کنند. برای تولید محصولات جدیدِ دورگه در آزمایشگاه نیز دست‌به‌کار شدند و با استفاده از مواد شیمیایی و اشعه، برای ایجاد تغییرات دلخواه در ترکیب ژنتیکیِ گیاهان تلاش کردند.

این تلاش‌ها منجر به محصولات متنوع جدیدی شد، مانند ارقامی از برنج که در برابر خشکسالی مقاومند یا ارقامی از گندم که محصولات بسیار بیشتری دارد.

تراریخته‌ها با این تغییرات، به سطحی دیگر و فراتر از خصوصیات طبیعیِ موجود می‌رسند که از طریق اصلاح گزینشی قابل دست‌یابی‌ست. به جای ایجاد جهشی که ویژگی موردنظر را ارائه دهد، دانشمندان مستقیماً کد ژنتیکی گیاهان را با قراردادن ژن‌هایی که دارای خصوصیات مورد نظر هستند ویرایش می‌کنند.

منبع ژن‌هایی که وارد هر گونه‌ای می‌شوند بسته به خصوصیاتی که دانشمندان درصدد ایجاد آن هستند می‌تواند کاملا نامربوط باشد.