«معجزه آبخیزداری»|۱۵ اقدام مهم و ضروری برای مقابله با بحران های زیست محیطی
برای مقابله با بحران های زیست محیطی مثل سیل و خشکسالی تدوین یک برنامه جامع ضروری است. در این گزارش به مهمترین اقدامات این برنامه جامع می پردازیم.
رشد جمعیت، افزایش مصرف و توسعه فرهنگ مصرف گرایی باعث شده است تا امروزه شاهد رشد شدید بهره برداری از منابع طبیعی در راستای رفع نیازهای انسانی بدون توجه به ظرفیت این منابع مطرح باشد. عدم برنامه ریزی در راستای کنترل رشد مناطق شهری و روستایی متناسب با توان و استعداد هر منطقه و در نتیجه توسعه بی رویه مصرف آب باعث شده تا شاهد وقوع سیل، افت شدید سطح سفره آب و بروز پدیده فرونشست در اغلب دشت ها، خشک شدن تالاب ها، رشد سرعت بیابانی شدن مناطق بحرانی و تشدید طوفان های گردوغبار باشیم. متاسفانه این روند تخریب در مواجهه با خشکسالی های دهه های اخیر به شدت تشدید شده است؛ به طوری که در دو دهه اخیر فرآیند رشد شدید تعداد و شدت طوفان های گردوغبار در مناطق مختلف و غرب آسیا بخوبی تایید کننده وقوع این بحران است.
یکی از راه های موثر در مقابله با بحران های محیط زیستی، مدیریت جامع حوزه آبخیز و داشتن برنامه ریزی جامع در این باره است؛ مدیریت جامع حوزه آبخیز به مجموعه فعالیت هایی اطلاق می شود که با توجه به ظرفیت های یک حوزه که در برنامه آمایش سرزمین شناسایی شده است، بهره برداری از منابع حوزه را به نحوی مدیریت می کند تا ضمن ارتقاء معیشت آبخیزنشینان بهره برداری پایدار از منابع را تضمین کند. بر اساس این تعریف بخوبی قابل اثبات است که یکی از ابزارهای تدوین برنامه های منطبق با مدیریت جامع حوزه آبخیز، دسترسی به اطلاعات کامل از منابع یک حوزه بوده تا با توجه به این پتانسیل تدابیر لازم جهت تدوین برنامه های متعدد مرتبط با مدیریت جامع حوزه آبخیز اتخاذ شود. به همین دلیل آمایش سرزمین یکی از ضرورت های کلیدی و ابزاری اجتناب ناپذیر جهت دستیابی به بسته های مدیریت جامع حوزه آبخیز است.
علاوه بر این، به اعتقاد کارشناسان در تدوین یک برنامه جامع و متناسب با رفتار حوزه ها و آمایش سرزمین باید اقدامات متعددی انجام شود که برخی از این اقدمات مهم عبارت است از:
- شناخت ظرفیت های کلی یک حوزه بر اساس مدل های آمایشی
- شناخت ظرفیت های حوزه بر اساس سناریوهای مختلف
- تعریف کرانه های تغییرات ظرفیت های حوزه بر اساس تجزیه و تحلیل حوزه اعم از تغییرات ناشی از رفتار حوزه و یا فرآیندهای تغییرات منطقه ای و جهانی و تغییر در الگوهای مصرف و کلاسه بندی آنها بر اساس این ظرفیت ها
- تدوین سناریوهای مدیریتی مختلف بر اساس متغیرهای تعریف شده
- توجه به برنامه های تعادل بخشی به منابع و مصارف و تلاش برای تأمین حقابه تالاب ها، آبگیرها و نقاط مستعد تولید گردوغبار
- کنترل سطح بحرانی سفره های آب زیرزمینی از طریق اعمال برنامه های کاهش مصرف، حفظ سطح تولید
- توسعه فناوری های نوین و توسعه طرح های آبخیزداری و بهره برداری از سامانه های سطوح آبگیر باران نظیر آبخوانداری به منظور ذخیره سازی و اتصال ترسالی ها به خشکسالی ها و تثبیت زمین های حساس به فرسایش و تولید گردوغبار
- برنامه ریزی برای تعیین بهره برداری مجاز و حفظ سطح آب در بالای سطح بحرانی وقوع فرونشست
- رعایت استاندارد مجاز بهره برداری آب (بر اساس برخی منابع بهره برداری باید بین ۴۵ تا ۵۰ درصد تغذیه باشد)
- الزام به تهیه پیوست مرتبط با نشست زمین در همه طرح های برنامه ریزی آب و خاک
- پایش مستمر سطح سفره آب و تغییرات در نرخ فرونشست برای تعیین آستانه مجاز بهره برداری
- انجام تمهیدات لازم برای تغذیه اضطراری سفره های آب زیرزمینی بر ماه های پرآبی
- برنامه ریزی حوزه ای به منظور تعیین دقیق نیازهای آبی زیست محیطی
- اولویت به تامین حقابه تالاب ها و مناطقی که منشأ گردوغبار هستند
- تهیه نیازهای آبی طرح های مقابله با کانون های گردوغبار به عنوان نیاز اولیه و ضروری
