نقش فن آوری هسته‌ای در امنیت غذایی کشور

آفات انباری یکی از مهم‌ترین مشکلات انبارداری غلات و فرآورده‌های آنها است، که سالانه خسارت های زیادی را به محصولات کشاورزی و امنیت غذایی کشور وارد می کند، در این میان تکنولوژی هسته این نقش بسیار مهمی در از بین بردن این بیماریها و از بین رفتن محصولات و جلوگیری از فساد آنها  قبل از رسیدن به سفره مردم دارد.

از جمله مهم‌ترین ‏آفات انباری می‏توان به سوسک‌‏ها، شب پره‌ها، شپشه‌ها و آفات قرنطینه‏ای اشاره کرد که خسارات فراوانی را به محصولات انباری وارد می‌کنند. پرتودهی هسته ای یکی از مناسب‏‌ترین روش‌های کنترل آفات و جایگزین مناسبی برای متیل بروماید است. متیل بروماید هم اکنون به طور وسیعی جهت کنترل آفات انباری استفاده می‌شود. استفاده از متیل بروماید باعث تخریب لایه ازن در جو زمین می‌گردد به همین دلیل در پی جایگزینی روش پرتودهی به جای آن بوده‌‏اند. بر عکس متیل بروماید، پرتودهی فاقد اثرات تخریبی بر روی ازن بوده و بر خلاف ترکیباتی نظیر فسفین سرعت کنترل آن بالا بوده و اثرات آن به دمای محیط بستگی ندارد. پرتودهی را می‏‌توان برای کنترل آفات انباری مقاوم به فسفین نیز مورد استفاده قرار داد. این روش جهت کنترل آفات انباری مختلفی نظیر غلات، آرد، قهوه و میوه‌های خشک مورد استفاده قرار داد. بسته بندی محصولات پرتودهی شده برای جلوگیری از آلودگی مجدد آنها ضروری است.

روش پرتودهی همچنین برای مبارزه با آفات انباری میوه‌های تازه نظیر مرکبات، انبه و پاپایا که دارای آفات مهم و قرنطینه‌‏ای هستند مورد استفاده قرار گرفته است. آفات قرنطینه‌‏ای و مهم این میوه‌ها از طریق تجارت بین المللی به سادگی به مناطق مختلف جهان قابل انتقال است. برای به حداقل رساندن احتمال خطر انتقال این قبیل عوامل می‏‌بایست واردات چنین محصولاتی با انجام تیمارهای قرنطینه‌‏ای خاص نظیر پرتودهی انجام گردد.

در رابطه با استفاده از روش پرتودهی به عنوان یک تیمار برای مبارزه با آفات قرنطینه‏‌ای نظیر مگس‌‏های میوه در دنیا پژوهش‌های زادی انجام شده است.

هر چند داشتن عملیات فرآوری خوب (GMP) ضروری است اما به تنهایی برای کاهش میزان شیوع مسمومیت‌‏های غذایی کافی نمی‌‏باشد. عوامل بیماری‌زایی فاسد کننده مواد غذایی به سطوح پایین پرتودهی حساس می‏‌باشند. پرتودهی شود بدون اینکه باعث کاهش کیفیت شود این عوامل فاسدکننده مواد غذایی را کنترل می‌کند. همچنین پرتودهی با این دز از لحاظ بهداشتی نیز حفاظت کافی را ایجاد می‏‌کند.

ادویه‌جات، گیاهانی دارویی و سبزیجاتی که به عنوان چاشنی به کار می‏‌روند به واسطه طعم‏‌ها، رنگ‌‏ها و بوهای مشخصی که دارند با ارزش می‌‏باشند ولی اغلب آنها به علت شرایط عمل‏‌آوری شدیداً آلوده می‏‌باشند و قبل از اینکه با سایر محصولات غذایی مخلوط شوند باید بار میکروبی آنها کاهش یابد. چون تیمار حرارتی باعث می‌‏شود که طعم و بوی این محصولات به طور قابل توجهی از بین رود یک فرآیند سرد (Cold process) از قبیل پرتودهی ایده‌‏آل می‌‏باشد. بنابراین پرتودهی به‌عنوان یک جایگزین مناسب برای بسیاری از روش‌های ضدعفونی این محصولات است. همچنین در روش پرتودهی کیفیت و تمیزی گیاهان دارویی و ادویه‌جات بیشتر از سایر روش‌ها می‏‌باشد. دوام و پایداری بیشتر میوه‏‌جات و سبزیجات می‏‌تواند با تلفیق تیمار پرتودهی و استفاده از یخچال بدون تغییر در طعم و بافت به طور قابل توجهی افزایش یابد. پرتودهی می‏تواند رسیدگی را در بعضی میوه‌ها به تعویق اندازد، و قارچ‏‌های عامل پوسیدگی را کنترل کند و از این طریق دوام آنها را افزایش دهد.

 البته پرتودهی برای تمام میوه‌ها و سبزیجات مناسب نمی‏‌باشد چون ممکن است تغییرات نامطلوبی را در رنگ و بافت و یا هر دو آنها ایجاد کرده و کیفیت و بازارپسندی آنها را کاهش دهد. همچنین ارقام مختلف یک نوع میوه ممکن است واکنش‌‏های متفاوتی را نسبت به پرتودهی نشان دهند. زمان برداشت و وضعیت فیزیولوژیکی نیز در واکنش میوه‌‏جات و سبزیجات به پرتودهی تاثیر می‏‌گذارد.

بسیاری کشورها از تأثیر تکنولوژی هسته‌ای در کاهش ضایعات و فساد محصولات گیاهی آگاهی ندارند .در حالی که این تکنولوژی اهمیت بسیار زیادی در حفظ امنیت غذایی کشور دارد.  تأثیرات انرژی هسته‌ای در حفظ امنیت غذایی به چهار استراتژی مختلف مؤثر است .۱) تکنولوژی هسته‌ای می‌تواند باعث کاهش آفت و بیماری گیاهی شود. ۲) تکنولوژی هسته‌ای در سلامت غذای  انسان و دام بسیار مؤثر است؛ ۳) تکنولوژی هسته‌ای با کاهش خسارت بازده تولید محصولات را افزایش می‌دهد؛ ۴) تکنولوژی هسته‌ای فرایند فرآوری را بهتر کرده و از ضایعات و فساد محصول جلوگیری می‌کند.

مسعود لطیفیان،

عضو هیأت علمی موسسه تحقیقات علوم باغبانی و معاون کنترل آفات سازمان حفظ نباتات کشور