صنایع دستی کاربردی نباشد محکوم به فنا است
هنرمند معمار داخلی و صاحب نخستین گالری اصفهان گفت: شعار من در صنایع دستی، کاربردی بودن آن است، در واقع صنایع دستی اگر کاربردی نباشد محکوم به فنا است.
مرتضی بخردی، متولد اصفهان و دانش آموخته رشته‌های معماری داخلی و مرمت آثار تاریخی است، اکنون وی در آستانه هفتاد سالگی است و بیش از نیم قرن در زمینه معماری داخلی و مرمت تجربه دارد و به مدت ۲۵ سال در دانشگاه هنر اصفهان به تدریس هنرهای سنتی و مرمت ابنیه تاریخی پرداخته است. وی همچنین مؤسس و صاحب اولّین نگارخانه‌ی شهر اصفهان (گالری کلاسیک اصفهان) است.
به بهانه نمایشگاه «باغ جُست» که منتخبی از مجموعه شخصی پرده‌های نقاشی قلمکار مرتضی بخردی است و در گالری‌های گلستان و بوستان عمارت سعدی حوزه هنری استان اصفهان به نمایش درآمده‌اند به مصاحبه با این هنرمند پرداختیم.
چگونه با هنر پرده‌های نقاشی قلمکار آشنا شدید؟
به یاد دارم حدود ۷۰ سال پیش زمانی که ۶ یا هفت ساله بودم، همزمان با ایام عید که خانه تکانی انجام شده بود، پدرم با بقچه ای که در آن سه پرده قلمکاری شده بود وارد منزل شد و من با دیدن این پرده‌ها مجذوب هنر و نقاشی آن شدم. یکی از این پرده‌ها داستان یوسف و زلیخا، دیگری بزم شاه عباس را روایت می‌کرد. این اولین آشنایی من با پرده قلمکار بود.
پس می‌توان گفت هنر قلمکاری از کودکی در ذهن شما پیوند خورده است؟
آن پرده‌های قلمکاری روی دیوار، شیشه‌های رنگی و سپس فضای حیاط در ذهن من نقش بست و هر چقدر که بزرگ می‌شدم، این علاقه در من قوت می‌گرفت. با رفتن به دانشگاه هنر، هنوز این علاقه مندی در من وجود داشت و به کارگاه اساتید رفت و آمد می‌کردم. مرحوم استاد حسن پور صناعی و مرحوم استاد عباس گیاهی در این زمینه فعالیت می‌کردند. استاد صناعی این هنر را از پدر و پدربزرگ خود به ارث برده بود و در واقع شغل آبا و اجدادی ایشان بود و در کارهای طراحی و خوشنویسی در موضوعات مختلف فعالیت می‌کرد. مرحوم گیاهی بیشتر روی سوژه‌های مذهبی چون روز عاشورا و روز محشر کار می‌کردند.
در آن زمان تا جایی که وُسع دانشجویی اجازه می‌داد، سعی می‌کردم کارهایی را سفارش داده و خریداری کنم؛ تا اینکه در سال ۱۳۶۸ گالری خودم را افتتاح کردم و هنرمندان مختلف صنایع دستی، مدرن و معاصر جذب این گالری شدند. در ادامه ارتباط من با آقای پور صناعی بیشتر شد و ایده‌هایی را به او پیشنهاد دادم و وی با ذوق و سلیقه خود کار کرد. مرحوم پور صناعی هنرمندی به تمام معنا بود. بخشی از کارهایی را که ایشان انجام داده‌اند برای نمایشگاهی در فرانسه ارسال شد. در هر صورت چون گرایش به صنایع دستی از جمله قلمکاری نقاشی داشتم به فکر احیای این آثار بودم.
ایده برپایی نمایشگاه پرده‌های نقاشی قلمکار از کجا آمد؟
حدود پنج سال پیش در کشور فرانسه موزه‌ای تخصصی در زمینه پارچه و بافتنی برگزار شد و در آنجا دست اندرکاران تصمیم گرفتند نمایشگاهی از قلمکاری اصفهان برگزار کنند، تا جایی که به دنبال ایجاد خانه قلمکاران در فرانسه بودند تا با مرکز خانه قلمکاری در اصفهان ارتباط و داد و ستد فکری و تکنولوژی برقرار شود که متأسفانه از سوی ایران استقبال خوبی صورت نپذیرفت.
اما من در فرانسه به آنها پیشنهاد برگزاری نمایشگاه قلمکاری نقاشی را دادم که از این ایده استقبال شد و در ادامه ۵۰ پرده قلمکاری در اختیار آنان قرار دادم و نمایشگاهی به مدت ۶ ماه برگزار شد که خوشبختانه با استقبال بی نظیری روبرو شد. بعد از برگزاری چنین نمایشگاهی، به نظرم رسید که می‌توانیم چنین نمایشگاهی را در ایران و در اصفهان برگزار کنیم. پس طرح‌هایی را آماده کردم که با هنرمندی سحر موسوی با موضوعات بزمی، سلحشوری، رزمی، طبیعت و … تهیه شد تا اینکه حوزه هنری استان اصفهان برگزاری نمایشگاه قلمکاری را پیشنهاد دادند و اکنون این نمایشگاه در عمارت سعدی جهت بازدید دایر است.
اهمیت نقاشی بر روی پرده قلمکار در چیست؟
در خصوص پرده‌های قلم کار و اهمیت آن باید گفت که پرده‌های قلمکار نقاشی شده، سابقه طولانی دارد و حتی می‌توان گفت قبل از قلم کاری مُهری، قلم کاری نقاشی وجود داشته است، اما متأسفانه به علت ماندگاری کم پارچه نمونه‌ای که بتوان به آن استناد کرد باقی نمانده است. اما آن چیزی که مشخص است، این هنر در زندگی مردم کاربرد داشته است و به صورت پرده مجالس و در گردهمایی‌ها به شکل‌های مختلف و با موضوعاتی چون حماسی، بزمی، رزمی، دینی و اعتقادی از آن استفاده می شده است.
با توجه به عمر کم پارچه، چه تدابیری برای ماندگاری آن اندیشیده‌اید؟
پارچه‌های قلمکاری نقاشی مانند قلمکاری مُهری باید زمینه سازی شوند و در پوست انار خوابانده شوند، سپس در آب رودخانه که امروز وجود ندارد و همان آب شهری است شست و شو داده شود. چون رنگ‌های سیاه و قرمز از مواد طبیعی مانند زاج سیاه و سفید به دست می آیند بر روی این زمینه که با پوست انار آماده شده است به خوبی جواب می‌دهد.
استفاده از مواد شیمیایی یکی از حسن‌هایی است که امروزه در این هنر کاربرد دارد تا سبب ماندگاری بیشتر شود. این پرده‌ها را می‌توان در آب ۳۰ درجه شست و شو داد و حتی در ماشین لباسشویی شست. در واقع پس از نقاشی عمل تثبیت رنگ با جوشاندن آن و یا با بخار انجام می‌گیرد، به هر حال پارچه در طول زمان ماندگاری بالایی ندارد.
برای کاربردی کردن این هنر در زندگی روزمره هم کاری صورت گرفته است؟
در مدتی که کار کردم، خانه بخردی را به عنوان اقامت گاه سرو سامان دادم و پرده‌ها، روتختی‌ها و رومیزی‌ها و.. … در این اقامتگاه سنتی با استفاده از هنر قلمکار نقاشی آراسته شده‌اند. شعار من در صنایع دستی، کاربردی بودن آن است، در واقع صنایع دستی اگر کاربردی نباشد محکوم به فنا است.
می‌توان این هنر را با شرایط امروز به روز کرد؟
من مخالف با ایده‌های جدید نیستم و حتی از آن استقبال می‌کنم. برخی هنر قلمکاری را به نقاشی مدرن پیوند دادند که این نظریه نشأت گرفته از یک ایده است. موافق هستم که هنر گذشته در قالب‌ها جدید به روز شود، چرا که اگر بخواهیم در گذشته بمانیم جایگاهی در زندگی امروز نخواهیم داشت.
گفتنی است، رویداد «باغ جست» با الهام از باغ‌های ایرانی و با هدف مطرح کردن صنایع دستی پارچه‌های قلمکار نقاشی شده، با سه رخداد هنری (نمایشگاه باغ جست، نمایشگاه حاشیه، ویدئو آرت باغ جست) از روز ۱۱ تیرماه در عمارت تاریخی سعدی حوزه هنری واقع در خیابان استانداری آغاز به کارکرد و تا ۱۳ مردادماه جهت بازدید عموم دایر می‌باشد.
