پیوندی از بودن و نبودن در گرو طرح ۴۶ هزار هکتاری دشت سیستان

به گزارش ایرنا چشمان زمین تفتیده سیستان که به هامون و آسمان خشک شد امید به حیات در این سرزمین رو به کاهش رفت سرزمینی که روزی انبار غله بود و نام آور کشاورزی هم اینک سهمش از دانه های طلایی گندم خشکسالی ای بود که کمر کشاورزان را روز به روز خمیده‌تر می‌کرد.

شغل اصلی مردم منطقه سیستان (زابل، هیرمند، زهک، نیمروز و هامون) در شمال استان سیستان و بلوچستان از روزگاران قدیم تا دوره کنونی کشاورزی و دام پروری و صیادی بوده که به طور مستقیم با دریاچه هامون گره خورده است.
با خشک شدن تالاب بین المللی هامون از حدود دو دهه پیش تاکنون به دلایل مختلف از جمله قطع شریان اصلی آن یعنی هیرمند از افغانستان، مردم این منطقه هرچه بیشتر به مرز وابسته شدند و تجارت مرزی را پیشه خود قرار دادند.

کشاورزی یکی از مهمترین بخش های اقتصادی کشور است، امروزه روند رو به رشد جمعیت، لزوم تامین مواد غذایی آنان و در نتیجه فشار بیشتر بر منابع موجود که خود می تواند محیط زیست و حیات نسل های آتی را با خطر مواجه سازد باعث توجه بیشتر کشورهای جهان به توسعه بخش کشاورزی شده است.
منطقه سیستان در منتهی الیه شرقی و جنوب شرقی کشور با موقعیت منحصر به فرد از نظر اقلیمی در گروه خشک و فراخشک قرار گرفته و دارای ویژگی های اقلیمی خاصی از جمله دارا بودن بیشترین تبخیر سالیانه معادل چهار هزار تا چهار هزار و ۶۰۰ میلیمتر است.
بارندگی اندک در سال، پراکنش نامناسب زمانی و مکانی، دامنه زیاد تغییرات دما در شبانه روز، وزش بادهای موسمی و فصلی با شدت و تداوم زیاد از جمله بادهای ۱۲۰ روزه و دارا بودن بیش از ۳۶۰ روز خشکی از نظر هیدرولوژیکی منطقه سیستان را دچار کم آبی کرده است.

تنها منابع آب قابل بهره برداری سیستان آب های سطحی جاری در بستر رودخانه هیرمند بوده که سرمنشا این رودخانه نیز ارتفاعات مرکزی کشور افغانستان است که با توجه به وسعت تقریبی حوضه آبخیز ۳۶۰ هزار کیلومتر مربع و رژیم طغیانی این رودخانه و از طرفی سدهای مخزنی و انحرافی بالا دست در کشور همسایه باعث شده که عمده آورد این رودخانه به صورت سیلابی و در واقع دشتمال و غیر قابل کنترل از سوی افغانستان در فاصله زمانی کوتاه مدت اتفاق افتد که اکنون با ساخت و راه اندازی سد کمال خان در ولایت نیمروز افغانستان برای کنترل همین مقدار سیلاب، احتمال بازگشت هامون به دوران پرآبی گذشته دور از انتظار است.

دشت سیستان زمانی شهره سرسبزی منطقه جنوب شرق ایران بود اما براثر قهر طبیعت و بی مهری همسایه به کویری خشک تبدیل شده و خشکسالی و توفانهای شن بسیاری از مردم این سامان را مجبور به مهاجرت و زندگی را برای بازماندگان سخت و طاقت فرسا کرده بود تا اینکه  طرحی مهم برای بازگشت حیات دو باره به دشت سیستان به اجرا در آمد.

طرح ۴۶ هزار هکتاری آبیاری نوین (انتقال آب با لوله به مزارع) دشت سیستان  در سال ۹۳ بعد از سفر رئیس جمهوری و اعضای هیات دولت به سیستان و بلوچستان مصوب و اعتبارات آن به دستور رهبر معظم انقلاب از منابع صندوق توسعه ملی تامین شد.

این طرح در قالب ۲۰پروژه و ۱۶ ناحیه عمرانی و ۲ ایستگاه پمپاژ اصلی و۲ خط انتقال اصلی در محدوده پنج شهرستان حوزه سیستان با چهار هزار کیلومتر طول لوله گذاری به قطر ۱۱۰میلیمتر تا ۲ هزار میلیمتر اجرا شد.

این طرح با نام طرح انتقال آب با لوله به ۴۶ هزار هکتار از زمین های دشت سیستان گستره ۲۰۰ هزار هکتاری  این دشت را با تخصیص ۴۰۰ میلیون مترمکعب آب از چاه نیمه‌ها  آبیاری می کند برنامه ریزان و دست اندرکاران همواره از زمان شروع اجرای این پروژه برای منطقه سیستان تاکید دارند که طرح انتقال آب با لوله به اراضی دشت سیستان در سطح ۴۶ هزار هکتار با توجه به محدودیت شدید منابع آبی در منطقه مورد نظر و ضرورت ارتقای بهره وری آب مصرفی بخش کشاورزی و اسکان رضایتمندانه مردم و حیات مجدد کشاورزی راهبردی است.

عباس کیخا یکی از کشاورزان سیستانی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: جاری شدن آب در شبکه های طرح عظیم آبرسانی ۴۶ هزار هکتاری دشت سیستان امید را برای احیای دوباره کشاورزی شمال سیستان و بلوچستان ایجاد کرده است.

وی ادامه داد: قبل از اجرای این طرح خشکسالی امید مردم را برای ادامه زندگی در منطقه سیستان از بین برده بود که با اجرای آن امید دوباره برگشته است.

یکی از بهره برداران طرح ۴۶ هزار هکتاری دشت سیستان گفت: جمهوری اسلامی ایران هیچ کوتاهی برای رفع محرومیت منطقه سیستان نکرده و مقام معظم رهبری برای نجات این منطقه عنایت ویژه ای دارند.

رضا نورا با برشمردن برخی مشکلات این طرح اظهارداشت: برای اجرای طرح ۴۶ هزار هکتاری آبیاری نوین به دشت سیستان از ظرفیت و تجربه مردم، نخبگان، معتمدان و ائمه جمعه استفاده نشد به طوری که مردم از نواقص این طرح فیلم و عکس تهیه و به دفتر مقام معظم رهبری و ریاست جمهوری ارسال کرده اند.

وی بیان کرد: برای اجرای برخی طرح ها بویژه در زمینه آب و خاک در منطقه سیستان با توجه به موقعیت خاص جغرافیایی، گرمای هوا و بادهای ۱۲۰ روزه و شن های روان و گردوغبار نیازمند بهره گیری از تجربیات ریش سفیدان و نخبگان محلی است که امیدواریم همواره این موضوع مهم مورد توجه مسوولان قرار گیرد.

مجری طرح آبرسانی دشت سیستان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: با توجه به محدودیت شدید منابع آبی و ضرورت ارتقای بهره وری مصرف آب در بخش کشاورزی و توزیع عادلانه آب در منطقه سیستان این طرح عظیم از سوی دولت تدبیر وامید و با عنایت ویژه رهبر معظم انقلاب و تأمین اعتبار از صندوق توسعه ملی طراحی و اجرای خطوط لوله انتقال وتوزیع آب در سطح ۴۶ هزار هکتار در گستره ٢٠٣ هزار هکتار از اراضی دشت سیستان  با ۴٠٠ میلیون مترمکعب آب تخصیصی از چاه نیمه ها در سال ١٣٩۴ آغاز شد.
محمدعلی نیکبخت افزود: بر اساس برنامه ۶۵ هزار بهره بردار دارای حق آبه از مزایای طرح عظیم آبرسانی ۴۶هزارهکتاری دشت سیستان بهره مند می شوند.
وی تصریح کرد: فاز نخست طرح در سطح ٣٢ هزار هکتار در خرداد ١٣٩٩ با حضور وزیر جهاد کشاورزی به بهره‌برداری رسید.
رییس سازمان جهاد کشاورزی سیستان وبلوچستان اظهار داشت : از ۲۰ مهر سال گذشته تاکنون در سه نوبت ٢۶٠ میلیون مترمکعب آب تخصیصی چاه نیمه ها از طریق این شبکه در محل حوضچه های پنج هکتاری به کشاورزان تحویل شده است و کشاورزان سیستان حدود ۵۶ هزار هکتار از اراضی کشاورزی خود را به زیر کشت برده که ١٠ هزار هکتار مازاد بر اراضی تحت پوشش طرح است.
نیکبخت قابلیت افزایش اراضی زیرپوشش طرح تا ۶١ هزار هکتار در صورت تامین و تخصیص حقابه بیش از ۴٠٠ میلیون مترمکعب، حفاظت از کانال های سنتی و آبیاری در شرایط سیلاب و طغیان رودخانه هیرمند و امکان اجرای سیستمهای نوین آبیاری در سطح مزارع بعد از حوضچه های پنج هکتاری بدلیل تحت فشار بودن سیستم انتقال آب را از مهمترین ویژگی های شاخص طرح برشمرد.
مجری طرح آبرسانی دشت سیستان عمده مطالبه مردم پس از اجرای طرح را اقدام دیپلماسی جدی برای پایدار سازی حقابه بین المللی سالیانه رودخانه هیرمند و تعیین سازمان متولی حفظ و نگهداری طرح مطرح کرد و گفت: با دستیابی به این خواسته ها و بهره گیری کامل از ظرفیت طرح ۴۶ هزارهکتاری توسعه بخش کشاورزی منطقه محقق خواهد شد.