«معجزه آبخیزداری»| باغ قرآنی؛ بهترین راه مقابله با چالش های زیست محیطی/اثرات زیبانبار کاشت درختان غیرمثمر مضر چیست؟

به گزارش خبرگزاری تسنیم؛ کاشت درختان مثمر از جمله مسائلی است که در چند سال مدنظر مقام معظم رهبری قرار گرفته است و از سال ۱۳۹۵ ایشان در ایام هفته درختکاری، درخت مثمر می کارند. درباره اهمیت و ضرورت کاشت درختان مثمر گفتگویی تفصیلی با «نرگس سادات مجتهد نجفی» از محققین و پژوهشگران محیط زیست و منابع طبیعی حوزه علمیه قم و مولف کتاب «اقتصاد مقاوم تر، محیط سالم تر با کاشت درختان باثمر» انجام دادیم. اهم مطالبی که در این گفتگو بدان اشاره شد به شرح زیر است:

• کاشت درختان غیرمثمر و مضر، اثرات مخرب زیست محیطی فراوانی را به دنبال خواهد داشت.
• آلوده ساختن آب و هوا، وقوع سیل و نابودی جانوران از اثرات مخرب و زیانبار کاشت درختان غیرمثمر است.
• تحقیقات انجام شده مضر بودن درختان غیرمثمری مثل کهور، عرعر، اوکالیپتوس به اثبات رسیده است.
• بهترین راه مقابله با اثرات مخرب گونه های گیاهی مضر، پیاده سازی باغ قرآنی در مقیاس کوچک و بزرگ است.
• متاسفانه در حال حاضر به طور گسترده درختان غیرمثمر مثل کهور آمریکایی برای مقابله با بیابانزایی مورد استفاده واقع می شود که باید جلوی آن گرفته شود.
• ورود دام به مراتع و جنگل ها نه تنها باعث احیای آن خواهد شد بلکه از آتش سوزی های گسترده نیز جلوگیری می کند.

در اینجا نظر مخاطبان را به گفتگوی تفصیلی با نرگس سادات نجفی جلب می نماییم:

تسنیم: یکی از مسائلی که در چند سال اخیر مقام معظم رهبری بدان توصیه کرده اند، کاشت درختان مثمر است، با توجه به اینکه درختکاری در آبخیزداری از اهمیت فراوانی برخوردار است تحلیل سرکار عالی از کاشت درختان مثمر چیست؟

نجفی: کاشت درختان مثمر و ثمردار در آبخیزداری بسیار حائز اهمیت است و می توان آن را از زوایای مختلف مورد تحلیل و بررسی قرار داد. یکی از این ابعاد و زوایا، اثرات مخرب و ویرانگر گونه های گیاهی غیرمثمر است. برخلاف تصور رایج که گفته می شود همه درختان، مفید هستند، در حال حاضر تحقیقات انجام شده در دنیا نشان داده است که امکان دارد گونه های گیاهی مضر هم داشته باشیم و به همین خاطر کنگره آمریکا در این باره قانون وضع کرده است و ارتش آمریکا نیز ملزم با مقابله با گیاهان مضر شده است. متاسفانه این گونه های گیاهی مضر از دهه ۸۰ و ۹۰ به صورت گسترده وارد ایران شده است و برخی مناطق ایران به خصوص استان خوزستان را دچار مشکل کرده است و با وجود مقابله گسترده با این معضل زیست محیطی، موفقیت چندانی حاصل نشده است.

تسنیم: اثرات مخرب و زیانبار کاشت درختان غیرمثمر به خصوص از نوع وارداتی آن چیست؟

نجفی: کاشت درختان غیرمثمر اثرات متعدد زیست محیطی به دنبال داشته است که از جمله اثرات مخرب زیست محیطی آن می توان به آلوده ساختن هوا و اختلال در دستگاه تنفسی اشاره کرد. کاشتن درختانی غیرمثمر و مضر مثل کهور آمریکایی در استان خوزستان باعث شده است در سال های اخیر شاهد مراجعات گسترده مردم خوزستان به بیمارستان ها و مراکز خدمات درمانی به دلیل اختلال در دستگاه تنفسی همزمان با بارش باران در فصل پاییز و زمستان باشیم که دلیل این پدیده طبق تحقیقاتی که به عمل آمده است، همین درختان غیرمثمر مثل کنوکارپوس یا کهور آمریکایی بوده است.

همچنین این گونه های گیاهی باعث وقوع سیل های مخرب خواهد شد؛ کاشت گسترده این گیاهان در استان خوزستان باعث شده است که با بارش اندکی باران شاهد آبگرفتگی و زیر آب رفتن شهرهای استان خوزستان باشیم و این بدان علت است که این درختان باعث می شوند که زمین سفت شود و از آنجا که این درختان اجازه رویش گیاهی را نمی دهند، میزان نفوذپذیری آب به درون زمین کاهش یابد و رواناب در سطح شهر جاری شود. این در حالی است که درختان مثمر مثل نخل به راحتی اجازه می دهند که گونه های دیگر در کنارشان رشد کنند که این مساله باعث می شود به آسانی آب در دل زمین نفوذ کند و سفره های زیرزمینی را تغذیه کند. همچنین کاشت درختان غیرمثمر باعث می شود که جانداران و گیاهان دیگر به علت سمی بودن این درختان نمی توانند از این درختان تغذیه شوند، نابود می شوند و این باعث اختلال در نظام طبیعت می شود.

یکی دیگر از مضرات درختان غیرمثمر خزان زودرس این درختان است و بنده با تحقیق میدانی که از چهار گوشه کشور داشتم برایم ثابت شد که درختان بی ثمر مثل چنار، عرعر، زبان گنجشت و غیره دارای خزان زودرس هستند. متاسفانه در حال حاضر به طور گسترده درختان غیرمثمر مثل کهور آمریکایی برای مقابله با بیابانزایی مورد استفاده واقع می شود که باید جلوی آن گرفته شود.

تسنیم: آیا نتایج زیانبار کاشت درختان غیرمثمر در سایر کشورها به خصوص کشورهای پیشرفته به اثبات رسیده است؟

نجفی: بله همین طور است؛ تحقیقات متعددی که در کشورهایی مثل آمریکا و استرالیا انجام شده است نشان می دهد علت وقوع آتش سوزی های گسترده در جنگل های این کشورها، کاشت درختان غیرمثمر مثل اوکالیپتوس بوده است. مثال دیگر مقابله دولت آلمان با درخت غیرمثمر عرعر است. درخت مهاجم عرعر با تهاجم وسیع به راه آهن شهری آلمان همه ساله خسارات زیادی وارد می کند و دولت آلمان ناچار است همه ساله برای مبارزه با عرعر هر هکتار ۵ میلیون یورو هزینه کند و سالی دو بار با روش حرارتی و شیمیایی عرعرها را از بین ببرد اما موفق نمی شود باز عرعرها رشد می کنند.

تسنیم: برای مقابله با این معضلات و مشکلات چه راه حلی پیشنهاد می کنید؟

نجفی: بهترین راه مقابله با این مشکلات، توجه ویژه به باغ قرآنی است که در کتاب اقتصاد مقاوم­ تر، محیط سالم تر به تفصیل بدان پرداخته ایم. باغ قرآنی از کمترین فضا مثل آپارتمان، باغچه ها و پشت بام منازل، مزرعه های کوچک، زیرزمین منازل، خیابان های شهرها و غیره شروع می شود و تا فضاهای بسیار بزرگ مثل مزرعه های بزرگ، جنگل های انبوه و مرتع زارهای بزرگ ادامه می یابد. ما باید در این فضاها با الهام  گرفتن از قرآن کریم، درختان و سبزیجاتی که در آیات متعدد قرآن کریم آمده است، بکاریم و برای شروع می توان از فضاهای یاد شده در منازل، ادارات و دانشگاه ها شروع کرد. کاشتن این درختان در این گونه فضاها نه تنها زمینه باعث اشتغال و تولید را فراهم می کند بلکه موجب نشاط و سرزندگی خواهد شد و در این صورت با افسردگی و استرس و فشارهای روحی نیز مقابله خواهد شد.  همچنین این سیاست می تواند راهکار موثری برای تأمین امنیت غذایی و رفع گرسنگی افراد محروم و تهیدست جامعه باشد و این مساله ای است که در کشورهای مختلف دنیا مدنظر قرار گرفته است.

تسنیم: آیا ایده باغ قرآنی و کاشت درختان مثمر در آموزه های دینی و سیره علما وجود دارد؟

نجفی: بله در آیات و روایات متعدد قرآن کریم، توصیه و تاکید به کاشتن درختان مثمر میوه شده است و در سنت و سیره اهل بیت علیهم السلام نیز این مساله وجود داشته است؛ مثلا امیرالمومنین باغستان های میوه زیادی احداث کردند و آن را وقف کردند. در زمان معاصر نیز علما به کاشتن درختان مثمر و اقسام سبزیجات بسیاری تاکید داشتند و حتی برخی از آنها اجازه نمی دادند بجز درخت میوه، درختی دیگر کاشته بشود.

تسنیم: آیا ایده باغ های قرآنی و کاشت درختان مثمر در کشورهای مختلف پیاده سازی شده است؟

نجفی: بله هم در کشورهای اسلامی و هم در کشورهای غربی، کاشت درختان مثمر مدنظر مسئولان قرار گرفته است. در کشورهای اسلامی مثل عراق، الجزائر، مصر و غیره طرح باغ های قرآنی و کاشتن درختان مثمر انجام شده است و برای نمونه در کشور مصر قرار است ۵۰ میلیون اصله درخت مثمر به جای درختان غیرمثمر کاشته شود. در این باره رئیس گروه «اتحادیه تنمیه مصر» اعلام کرده است که هدف ما تبدیل جمیع درختان زینتی غیرمثمر که در سراسر خیابان ها و میادین وجود دارد با درختان مثمر میوه برای تحقق فایده اقتصادی است. در کشورهای غربی مثل آمریکا و کانادا، کاشتن درختان مثمر به مطالبه مردمی تبدیل شده است. در حال حاضر بخش عمده ای از جنگل های آمازون درختان میوه هستند و کارشناسان معتقدند بارش باران آن مناطق بخاطر وجود همین جنگل ها است و همچنین در کاخ ورسای فرانسه انواع گلابی یافت می شود.

تسنیم: در داخل کشور چطور؟

نجفی: متاسفانه باید گفت در گذشته به کاشتن درختان میوه اهتمام بسیار وجود داشت؛ مثلا همین تهران که قبلا انارستان بوده است و طبق توصیف گردشگران و جهانگردان از هزار سال پیش، تهران دارای بهترین انار دنیا بوده است ولی امروز متاسفانه الان دیگر اناری در تهران وجود ندارد. در این باره فیلمی نیز به همین عنوان تهران انار ندارد ساخته شده است که به این حقیقت تلخ اشاره دارد. البته در برخی شهرهای ایران از قدیم الایام به کاشت درختان میوه اهتمام داشته اند؛ برای نمونه شیراز که از قدیم در خیابان های این شهر درخت نارنج کاشته می شده است و همچنین در سال های اخیر در بسیاری از خیابان های اردبیل درختان آلبالو، گیلاس، گردو و توت توسط شهرداری کاشته شده است. نمونه دیگر بوشهر و قصرشیرین است که درختان نخل در خیابان ها و بلوارهای این شهرها قرار دارد. در خیابان های شمالی ایران مثل لوشان، منجیل، رودبار نیز مملو از درختان همیشه سبز زیتون است و شهرداری این مناطق را با مزایده به مردم واگذار می کند.

تسنیم: با توجه به اینکه اقلیم و آب و هوای ایران متفاوت است به نظر شما بهترین نوع درختان میوه برای مناطق گرم و سرد کدام گونه ها است و در این مناطق اولویت با کدام درختان است؟

نجفی: در مناطق سردسیری و سردسیری معتدل تمرکز و اولویت کاشت، درخت انگور و تاکستان است و سایر میوه های سردسیری مثل زیتون، گلابی، گردو نیز می تواند کاشته شود و در مناطق گرمسیری اولویت باید درخت نخل باشد و سایر میوه های گرمسیری در این مناطق می تواند کاشت. ما معتقدیم تمام میوه هایی که نامشان در قرآن کریم آمده است می تواند در ایران کاشته شود و مثمرثمر باشد.

تسنیم: نظر شما درباره ورود دام به مراتع چیست؟

نجفی: یکی از ویژگی های باغ های قرآنی، وجود دام ها مثل گاو و گوسفند است و در آیات متعددی در قرآن کریم به این مساله اشاره شده است. مسلما طبق تحقیقات صورت گرفته ورود دام ها به مراتع موجب احیای مراتع خواهد شد زیرا که فضولات دام ها مثل کود طبیعی عمل می کند و این باعث رویش و تقویت مراتع خواهد شد. یکی دیگر از فواید ورود دام ها به مراتع، جلوگیری از آتش سوزی های وسیع و گسترده در جنگل ها و مراتع است زیرا که دام ها، کاه و کلش هایی که می تواند موجب آتش سوزی شود را می خورند و این باعث می شود جنگل ها و مراتع دچار حریق نشوند.

از وقتی که در اختیار خبرگزاری تسنیم قرار دادید سپاسگذاریم.

مصاحبه از: مهدی عرفانیان