روش های افزايش توليد در واحد سطح مزارع پرورش ماهی

ماهی قزل‌آلا در آب‌های سرد و شفاف که دارای دمایی بین ۱۲ تا ۱۸ درجه سانتی‌گراد است، قابل پرورش می‌باشد. مناسب‌ترین دما برای تغذیه و رشد هرچه بهتر و اقتصادی‌تر این ماهی دمایی بین ۱۴ تا ۱۶ درجه سانتی‌گراد است.

در پرورش ماهی قزل‌آلا حجم آب موردنیاز یکی از فاکتورهای تعیین‌کننده در میزان رهاسازی بچه ماهی و مشخص نمودن وزن برداشت ماهی تولیدی خواهد بود. به‌طوری‌که برای مثال برای تولید ۲ تن ماهی حداکثر مساحتی حدود ۱۲۰ تا ۱۵۰ مترمربع و آبی به میزان ۱۵ تا ۲۰ لیتر در ثانیه موردنیاز است.

طول دوره پرورش ماهی قزل‌آلا در شرایط معمول ۶ الی ۸ ماه به طول خواهد انجامید. در طول دوره پرورش برای تولید یک کیلوگرم گوشت ماهی ۱ تا ۱/۵ کیلوگرم غذا موردنیاز خواهد بود.

باتوجه به کمبود آب و همچنین نیاز به اقتصادی کردن تولید ماهی بهره‌برداری بهینه از آب موجود در استخرهای پرورش ماهی و بالابردن تولید ماهی در واحد سطح امری ضروری به‌نظر می‌رسد.

مطابق بررسی‌های انجام شده راه‌کارهایی برای استفاده بهینه از آب و خاک تعیین شده است که براساس آن میزان تولید ماهی در هر مترمربع می‌تواند تا ۲برابر افزایش یابد که بر این اساس اعداد و ارقام تعیین شده در بالا دستخوش تغییرات قابل ملاحظه‌ای خواهند شد.

روش‌های افزایش تولید در واحد سطح:

الف: به‌کارگیری وسایل هوادهی

ب: استفاده از آب برگشتی

ج: برنامه‌ریزی تولید و ماهی‌دار کردن مزرعه به روش لایه‌ای

که باتوجه به میزان آب ورودی و تعداد استخرها و شکل و ابعاد استخرها و امکانات موجود در مزرعه یک یا چند مورد از موارد فوق در مزارع اجرا می‌شود به‌طوری که تولید ماهی در استخرهای ذخیره آب کشاورزی از ۵ کیلوگرم در مترمربع به ۱۰ کیلوگرم در مترمربع و در مزارع پرورش ماهی سردابی از ۱۵ کیلوگرم در مترمربع به ۳۰ کیلوگرم در مترمربع قابل افزایش می‌باشد.

الف: به‌کارگیری وسایل هوادهی در استخر پرورش ماهی

عملکرد اصلی هواده‌ها بیشتر کردن سطح تماس آب با هوا می‌باشد تا بدین وسیله میزان اکسیژن محلول افزایش یافته و برخی از گازهای مضر از قبیل دی‌اکسید کربن و آمونیاک از محیط آب خارج شود. همچنین هواده‌ها باعث ایجاد جریان‌های افقی یا عمودی در استخرها می‌گردند. هواده‌ها به سه دسته عمده تقسیم می‌شوند:

١- هواده‌های مکانیکی

این هواده‌ها با استفاده از الکتروپمپ آب را به هوا پرتاب کرده و بدین ترتیب باعث ورود اکسیژن هوا به داخل آب می‌شوند. ازجمله این هواده‌ها می‌توان به انواع اسپلش اشاره کرد.

۲- هواده‌های ثقلی

این هواده‌ها بدون استفاده از موتور پمپ خاصی آبی را که از چاه خارج می‌شود در مسیر سینی‌های مشبک یا برج هواده قرار داده و یا از داخل لوله‌های سوراخ‌دار عبور می‌دهند بازده تبادل هوا در این هواده‌ها تحت شرایط استاندارد ۲/۳ – ۱/۲کیلوگرم اکسیژن در کیلووات ساعت می‌باشد.

۳- هواده‌های دمنده

این هواده‌ها هوا را با آب مخلوط می‌کنند ازجمله آن هواده‌ها می‌توان به انواع ایرجت یا بلویر اشاره نمود.

• بازدهی یا عملکرد هواده‌ها

بازدهی هواده‌ها برحسب میزان اکسیژنی است که توسط هواده به آب وارد می‌شود و برحسب کیلوگرم اکسیژن وارد شده به آب در ازای یک کیلو وات برق مصرفی طی یک ساعت  (kw.hr.kg/o2) محاسبه می‌گردد که این مورد معمولاً در شناسنامه هواده مشخص شده است.

• دامنه تاثیر با قطر پاشش هواده

باتوجه به ابعاد استخر بایستی از هواده مناسب آن استفاده کرد. به‌طور مثال دستگاه اسپلش مدل ۲۰۰۱ دامنه تاثیر ۲/۵ – ۲ متر و مدل ۲۰۰۸ دامنه تاثیر (قطر پاشش) ۵ -۴ متر دارد.

• تعداد هواده مورد نیاز

باتوجه به راندمان دستگاه و دمای آب و میزان آب ورودی و ابعاد استخر و بیومس نگهداری ماهی تعداد هواده قابل محاسبه می‌باشد.

• ایمنی و مراقبت از هواده

درصورت استفاده از هواده‌های برقی حتماً باید نسبت به تامین و نصب محافظ و سیستم هشدار قطع برق و موتور برق اضطراری اقدام گردد. باتوجه به این که بروز مشکل و خرابی سیستم هوادهی می‌تواند خطرات و لطماتی را دربرداشته باشد، توصیه می‌گردد حتما یک دستگاه هواده یدک نیز در مزرعه وجود داشته باشد.

ب: استفاده از آب برگشتی استخر

در مزارعی که آب تازه ورودی محدود باشد و استخرها به‌طور متوالی ساخته نشده باشند، می‌توان آب خروجی از استخرها را به کمک یک موتور پمپ مجددا به ورودی هدایت کرد. البته باید درنظر داشت آب خروجی کم اکسیژن بوده و دارای فضولات زیادی است که قبل از استفاده مجدد بایستی توسط پمپ لجن‌کش فضولات ته‌نشین شده در کف استخر را خارج کرد و سپس آب را با استفاده از هوادهی احیا نمود.

با توجه به حساسیت بچه ماهیان بهتر است آب برگشتی برای استخرهایی مورد استفاده قرار گیرد که دارای ماهیان پیش بازاری و بازاری هستند. ازجمله مزایای دیگر استفاده آب برگشتی ایجاد سرعت مناسب جهت خودشویی رسوبات در استخرهای کانالی می‌باشد.

ج: ماهی‌دار کردن به روش لایه‌ای

این بدین معنی است که ماهی‌دار کردن فقط در یک مرحله صورت نگیرد بلکه پس از رهاسازی اولیه و وقتی بچه ماهیان از استخرهای بچه ماهی به استخرهای پیش‌پرواری منتقل شدند، مجدداً نسبت به رهاسازی بچه ماهی اقدام شود.

بدین ترتیب هیچ یک از استخرها در طول سال خالی از ماهی نمی‌ماند، در این حالت مزرعه دارای ماهی از سایز کوچک تا بازاری می‌باشد.

فتح الله سلیمانی (رییس اداره تکثیر و پرورش ماهی مدیریت شیلات استان ایلام)