غبار رکود بر صنایع دستی فارس/ کرونا هنرمندان را خانه نشین کرد

خبرگزاری مهر – گروه استان‌ها: پیشتر گفته می‌شد صنایع دستی فارس رغبت سرمایه گذاران را جلب نمی‌کند، حال این کووید ۱۹ است که جان صنایع دستی فارس را در پی تعطیلی گردشگری به خطر انداخته است.

شیراز کمتر به عنوان قطب تولید صنایع دستی کشور شناخته می‌شود. یکی از دلایل آن شاید نبود تولید انبوه در استان باشد که در این رهگذر هنرمندان فارس معتقدند که صنعتگر باید به تولید اثر هنری بپردازد. نبود کارگاه‌های تولید انبوه صنایع دستی باعث شده که فارس جایگاه خود را به عنوان یکی از تولیدکنندگان سرآمد صنایع دستی از دست بدهد.

این مشکل در رشته‌های مختلف نمود پیدا می‌کند که برای نمونه در خاتم شیراز، ریزه‌کاری‌ها بیشتر مورد توجه هنرمند است. هنرمندان می‌گویند، ایستایی و دوام آن در مقایسه با خاتم تولیدی استان‌های همسایه بیشتر است. با این حال به دلیل نبود تولید انبوه و در نتیجه قیمت تمام شده بیشتر، خاتم در حال از دست دادن بازار است. معرق و منبت هم به همین وضع دچارند. اما شاید بیش از هر صنعت دستی، فارس جایگاه خود را در حوزه دست بافته‌ها از دست داده باشد. حالا کرونا نیز مزید بر علت شده است.

جبران آسیب‌ها، شاید سال‌ها طول بکشد

به باور محمدهادی ستایش، هنرمند خاتم ساز شیرازی از آنجایی که کار هنری بویژه صنایع دستی با صنعت گردشگری ارتباط مستقیم دارد و حضور و وجود گردشگران خارجی تأثیر بسزایی در رونق صنایع دستی دارد و با توجه به اینکه می‌بینیم کرونا تأثیرات بسیار بدی را بر حوزه گردشگری گذاشته به نوعی که خیلی از مشاغل مرتبط با صنعت گردشگری در ایران شاید رو به نابودی هستند و اگر فکری برایش نشود دچار مشکل جبران ناپذیر خواهد شد و جبران این موارد شاید سال‌ها طول بکشد.

وی در گفت و گو با خبرنگار مهر گفت: با وجودی که هیچ گونه گردشگر خارجی اکنون در ایران وجود ندارد و خریداری آثار هنری به ویژه صنایع دستی توسط توریست‌ها انجام می‌شد، فروش محصولات خیلی زیاد کاهش یافته و از سویی تعطیلی نمایشگاه‌های بین‌المللی در کشورهای دیگر مزید بر علت شده است.

ستایش ادامه داد: ما نمی‌توانیم در این زمینه فعالیت خاصی را انجام داده و آثار هنری را ارسال کنیم چراکه در هر حال نمایشگاه‌ها تعطیل است و ضربه‌های خیلی بدی از این ناحیه بر پیکره صنایع دستی وارد شده زیرا با این ویروس نابه هنگامی که شیوع یافت من فکر کنم اگر همین شکل ادامه یابد چند سال گرفتار باشیم و شاید واقعاً نتوانیم آثار هنری‌مان را اشاعه بدهیم چون مرزهای کشورهای دیگر هم به خاطر ویروس به روی کالای ما بسته شده و ما نمی‌توانیم آثارمان را در نمایشگاه ارائه دهیم و نمی‌توانیم گالری‌هایمان را باز کنیم که آثار هنری به فروش برسانیم.

وی که در سال ۲۰۱۰ میلادی توانست نشان یونسکو را برای خاتم شیراز کسب کند، بیان کرد: گالری‌های ما نه تنها در حوزه صنایع دستی که در حوزه هنرهای تجسمی هم دچار مشکل هستند و به نوعی مخاطب داخلی را هم داریم از دست می‌دهیم و مخاطب داخلی هم به نوعی محروم از دیدن و خریدن آثار هنری شده است.

به گفته این هنرمند شیرازی، اینها متأسفانه مشکلات بسیار بدی را پدید می‌آورد و از طرفی هم وضعیت اقتصادی مردم موقعی که نزول پیدا می‌کند، در خرید آثار هنری تأثیر بسیار بدی می‌گذارد و شاید تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی می‌کنند که مجموعه‌ای از هزینه‌های دیگری را در سبد کالای خودشان قرار دهند زیرا با این شرایط آثار هنری برایشان در اولویت نیست.

کسانی که فکر بکر دارند به سمت خرید آثار هنری بیایند

ستایش با این حال توصیه می‌کند که آن کسایی که واقعاً علاقمند به سرمایه‌گذاری باشند و کسانی که فکر بکر دارند به سمت خرید آثار هنری بیایند زیرا الان آثار هنری با قیمت مناسب‌تر خریداری می‌شود و این به نوعی یک سرمایه‌گذاری برای شخص و از طرفی هم حمایت از جامعه هنری است و حمایت از گردونه این آثار هنری و هنرمند است و این خیلی تأثیر دارد و من فکر می‌کنم شاید موقع این باشد که علاقمندان به هنر توجه و اهمیت بیشتری به هنرمند و آثار هنری نشان بدهند.

آنچه مانع حضور سرمایه گذاران در حوزه صنایع دستی شده است، به مشکلات اجتماعی خلاصه نمی‌شود؛ مشخص کردن مقدار سود در تجارت صنایع دستی امکان پذیر نیست. با این حال صنایع دستی به خاطر افت و خیزهای فراوان موجود در آن باعث می‌شود سرمایه گذار از حضور در این حوزه خودداری کند.

این در حالیست که بخش فروش صنایع دستی بیش از هر چیز به سرمایه گذار نیاز دارد؛ در این میان بخشی نگری دستگاه‌ها عاملی است که باعث می‌شود سرمایه گذار با مشکل روبرو شود.

هر چند فراز کمالی، یک فعال حوزه صنایع دستی شیراز به خبرنگار مهر، گفت که در چند سال اخیر همکاری دستگاه‌ها بهبود پیدا کرده اما هنوز تا نقطه ایده آل فاصله است.

وی ادامه می‌دهد: در حال حرکت به سمت سرمایه گذاری کلان در حوزه صنایع دستی هستیم. برای نمونه درخواست‌هایی برای اجرای بازارچه‌های صنایع دستی دریافت کرده‌ایم. ولی در این حوزه هنوز دچار مشکلیم. برای نمونه روند صدور پروانه کار در میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ۴ تا ۵ ماه به درازا می‌کشد و از سویی بیمه هنرمندان صنایع دستی در بروکراسی اداری قرار دارد.

به گفته این هنرمند صنایع دستی شیراز، سرمایه گذار برای دریافت مجوز از دیگر نهادها هم باید مدتی را سپری کند. به این ترتیب صدور مجوز بستگی به سرعت کار دستگاه‌های دیگر دارد.

آن طور که کمالی می‌گوید منع و محدودیت قانونی برای حضور سرمایه گذاران وجود ندارد. با این همه نهادها هر کدام ضوابط خاص خود را اجرا می‌کنند؛ اگر نگاه خشک و انفعالی نباشد به نتیجه می رسیم. منتها برای کاهش مشکلات باید کلان نگر باشیم.

تلاش دولت برای جذب سرمایه گذار نتیجه داد؟

جذب سرمایه گذار یک چیز است و نگهداشت سرمایه گذار چیزی دیگر. نقاط مختلف استان نیاز به توسعه گردشگری دارند. مسئولان استان مدام از آمادگی دولت برای جذب سرمایه گذار سخن می‌گویند. حال باید دید آیا آنها در جلب رضایت سرمایه گذاران کنونی موفق بوده‌اند؟

با این حال اکنون با شیوع کرونا که همه بازارها را دچار رکود کرده است، صنایع دستی فارس هم از این مشکل آسیب جدی دیده است و آنگونه که بسیاری از کارشناسان، صنایع دستی فارس را جزو مرغوب ترین های کشور می‌دانند.

به باور این دسته از کارشناسان، خاتم شیراز بهترین نوع خاتم است. چرا که هم مرغوبیت بیشتری دارد و هم نازک کاری بیشتری در آن دیده می‌شود. آباده را هم پایتخت منبت ایران می‌دانند. اگرچه فارس دیگر در باشگاه تولیدکنندگان انبوه دست بافته‌های کشور حضور ندارد، آنها که با فن فرش‌بافی آشنایند فرش فارس را هم جزو اولین‌ها می‌دانند. با این حال صنعت دستی فارس به خاطر نبود سرمایه گذاری کلان در حال زوال است. همان طور که فرش فارس از رونق افتاده نگرانی وجود دارد که دیگر صنایع دستی از جمله خاتم هم به این سرنوشت دچار شوند.

از سویی هنرمندان نگران از میان رفتن صنایع دستی فارس هستند. برای زنده نگه داشتن آنها چه کار باید کرد؟ این پرسشی است که بسیاری از فعالان مطرح می‌کنند که در حوزه صنایع دستی فارس دولت برای به ورشکستگی نیفتادن این بخش چه کاری خواهد کرد؟

در حالی که انتظار می‌رفت با ایجاد بازارچه‌های صنایع دستی هم اقتصاد این بخش رونق بگیرد و هم هنرهای در حال فراموشی احیا شود. وقتی اهمیت این موضوع بیشتر دیده می‌شود که می‌بینیم هنرمندان از تمکن مالی بالا برخوردار نبوده و به صورت سنتی صنایع دستی را تولید می‌کنند. سرمایه گذاران هم برای حضور در این حوزه با نگرانی روبرو هستند. از این رو اگر صنعتگر توانایی ورود ندارد، باید سرمایه گذاری انجام شده و امکانات فراهم شود. بی گمان سرمایه گذاری در این حوزه سودآور خواهد بود.

راه اندازی شهرک صنایع دستی چشم انتظار بخش خصوصی

با این حال به گفته معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی میراث فرهنگی فارس، پرداختن به ۸۰ رشته صنایع دستی در تهیه اطلس صنایع دستی شهر شیراز، گام مؤثری برای شهری است که عنوان «شهر جهانی صنایع دستی» را از آن خود می‌کند.

حیدرعلی زاهدیان نژاد افزود: با همکاری دانشگاه شیراز و استفاده از بانک اطلاعات معاونت صنایع دستی، تحقیقات لازم برای تهیه این اطلس به انجام رسید.

وی اظهار کرد: در مطالعات انجام شده به ۸۰ رشته فعال صنایع دستی شیراز پرداخته شده است که جایگاه این شهر را در تعدد رشته‌های فعال صنایع دستی در مقایسه با سایر نقاط جهان، نشان می‌دهد.

زاهدیان نژاد تصریح کرد: استقبال عمومی از خرید محصولات صنایع دستی، با ایجاد امید و انگیزه در هنرمندان و صنعتگران، نوید خلاقیت و کیفیت در تولیدات در آینده خواهد داد.

این در حالیست که سال گذشته وعده، تسهیلات ارزان قیمت به واحدهای تولیدی و هنرمندان صنایع دستی استان داده شد. به هر حال در حال حاضر کرونا کرکره‌های فروشگاه‌های صنایع دستی را پایین کشیده است و معلوم نیست اوضاع چه زمانی به سامان می‌شود از این رو به نظر می‌رسد باید تمهیدات خاصی برای جلوگیری از آسیب بیشتر به هنرمندان این بخش از سوی متولیان اتخاذ شود.