زراعت گیاهان داروئی “رازیانه”
رازیانه، گیاهی است گلدار، معطر، علفی و دوساله که ارتفاعی بین 1.5 تا 2.5 متر دارد و گستردگی آن بین 10 تا 50 سانتیمتر است. این گیاه دارای سرعت رشد سریعی می باشد.
نام علمی رازیانه Foeniculum vulgare می باشد و گیاهی با سابقه طولانی در سواحل دریای مدیترانه است و از نظر اصالت به خانواده چتریان مرتبط می گردد. این گیاه در مناطق صخره ای و کوهستانی در دامنه رو به آفتاب رشد می کند. جنس این صخره ها باید از نوع آهکی باشد. جنس آهکی، قابل نفوذ بودن سنگ را تامین می کند. این سنگ های صخره ای رطوبت زیادی ندارند و قابل نفوذ می باشند.
اهمیّت رازیانه:
میوه رازیانه اسانس زیادی دارد که در صنایع داروسازی، نوشابه سازی، صنایع غذایی و آرایشی استفاده می گردد.
از ریشه ها و برگ های رازیانه به صورت جوشانده جهت: درمان اسهال، دیابت، دفع سنگ کلیه و تقویت قوای جسمی بهره می گیرند.
از مواد استخراجی رازیانه برای: معالجه سُرفه، دل درد، هضم غذا و افزایش شیر مادران استفاده می گردد.
گیاهشناسی رازیانه:
خانواده: چتریان Umbelliferae) Apiaceae)
جنس و گونه: Foenicumlum vulgar
رازیانه گیاهی چند ساله و علفی است که به ارتفاع ۱.۵ متر می رسد.
رازیانه دارای ساقه های منشعب است.
برگ های رازیانه به طول ۳۰ سانتیمتر و عرض ۱۵ سانتیمتر، سه گوش و تخم مرغی که ۴ – ۳ دفعه شانه ای شده اند.
ریشه ها غده ای، مستقیم، دوکی شکل به رنگ سفید
گل آذین چتری ؛ گل ها کوچک و زرد رنگ
میوه دوکی شکل به رنگ سبز تا قهوه ای روشن به طول ۱۰ – ۶ میلیمتر و عرض ۳ – ۲ میلیمتر
میوه ها دارای اسانس زیاد هستند که مقدارش به ۶ درصد می رسد.
اندام های رویشی رازیانه نیز دارای اسانس هستند که مقدارش یک پنجم اسانس میوه ها می باشد.
مواد مؤثره موجود در اسانس رازیانه شامل:
“آنتول”(Anettole) ، “استراگول” (Estragole) و “فنکون” (Fenchone هستند که جهت داروسازی مصرف می شوند.
نیازهای رشد:
رازیانه در خاک های آهکی و حاصلخیز به خوبی رشد می یابد.
PH مناسب ۷.۵-۶ است.
دمای مناسب رشد این گیاه ۲۵ – ۲۰ درجه سانتیگراد می باشد.
اندام های هوایی رازیانه به سرما حساس هستند امّا اندام های زیرزمینی آن تا ۱۵ – درجه سانتیگراد را تحمل می کنند.
نور مستقیم باعث افزایش اسانس گیاه رازیانه می شود و رطوبت مناسب بر رشد آن می افزاید.
آماده سازی زمین و کاشت رازیانه:
کاشت پائیزه:
در اواخر تابستان زمین را شخم می زنند و کود دامی پوسیده می دهند و با آماده سازی زمین به کاشت بذور می پردازند که ۲۰ – ۱۵ روز بعد سبز می گردند.
کاشت بهاره:
زمین را در پائیز شخم می زنند و کودهای دامی، فسفره و پتاسه را می افزایند سپس در اوایل بهار با آماده سازی زمین به کاشت بذور اقدام می کنند.
رازیانه را به صورت های مسطح و یا ردیفی می کارند.
عمق کاشت بذور ۳ – ۲ سانتیمتر
تراکم کاشت ۵۰ × ۲۵ سانتیمتر و یا ۶۰ × ۲۰ سانتیمتر
مقدار بذر ۱۲ – ۵ کیلوگرم در هکتار
رازیانه از اوایل فروردین شروع به رشد می کند.
صفر گیاهی ۸ – ۶ درجه سانتیگراد است.
رازیانه در اواخر بهار تا اوایل تابستان به گل می نشیند و میوه هایش در اوایل پائیز می رسند.
عمر اقتصادی رازیانه ۵ – ۴ سال است ولیکن در زمستان ها غیر فعال می باشد.
رازیانه را در تناوب با غلات و لگومینوزها قرار می دهند.
کودهای فسفره، پتاسه و آلی را در پائیز ولی کود ازته را در بهار می افزایند.
آبیاری رازیانه را ۱۰ – ۷ روز یکبار انجام می دهند.
وجین علف های هرز ۳ – ۲ دفعه در اوایل رشد رازیانه ضروری است زیرا رازیانه رشد بطئی دارد. برداشت:
برداشت رازیانه را در سال دوّم و در اواخر مهر ماه انجام می دهند.
هنگام برداشت باید گل آذین کاملاً رسیده باشد امّا تأخیر در برداشت باعث ریزش دانه ها می شود.
عملکرد دانه این گیاه ۲۰۰۰ – ۷۰۰ کیلوگرم در هکتار است که از آن ۱۲۰ – ۴۰ کیلوگرم اسانس حاصل می گردد.
مقدار محصول رازیانه در سال اوّل کم و در سال سوّم حداکثر است لذا در سال اول معمولاً برداشت انجام نمی پذیرد.
منابع و مآخذ:
۱) آخوندزاده، ش – ۱۳۷۹ – دایرة المعارف گیاهان دارویی – جهاد دانشگاهی تهران
۲) آریاپور، ع و همکاران – ۱۳۸۹ – گیاهان دارویی، معطر و صنعتی جنگل و مرتع – مؤسسه آموزش عالی علمی کاربردی کشاورزی
۳) اکبری نیا، احمد – ۱۳۸۲ – بررسی عملکرد و ماده مؤثره زنیان در سیستم های کشاورزی متداول، ارگانیک و تلفیقی – پایان نامه دکتری دانشگاه تربیت مدرس
۴) امیدبیگی، رضا– ۱۳۷۹ – تولید و فرآوری گیاهان دارویی، جلد سوّم – آستان قدس رضوی
۵) امیدبیگی، رضا – ۱۳۷۶ – رهیافت های تولید و فرآوری گیاهان دارویی، جلد دوّم – طراحان نشر
۶) اهوازی، مریم و همکاران – ۱۳۸۹ – بذر گیاهان دارویی، جلد اوّل – جهاد دانشگاهی تهران
۷) برنا نصرآبادی، فاطمه – ۱۳۸۴ – اثر زمان های مختلف بر رشد، عملکرد و مقدار اجزاء تشکیل دهندۀ اسانس بارشبی – پایان نامه کارشناسی ارشد تربیت مدرس
۸) پورفخاران، م و همکاران – ۱۳۹۰ – راهنمای جامع گیاهان دارویی، جلد دوّم – گنجینه سلامت
۹) جعفرنیا، س و همکاران – ۱۳۸۸ – راهنمای جامع و مصوّر خواص و کاربرد گیاهان دارویی – مجتمع آموزش کشاورزی سبز ایران
۱۰) حجازی، اسداله – ۱۳۷۲ – کلید بذرشناسی برای رشته های کشاورزی، جلد دوّم – جهاد دانشگاهی ماجد
۱۱) زرگری، علی – ۱۳۷۶ – گیاهان داروئی، جلد چهارم – دانشگاه تهران
۱۲) صمصام، ش – ۱۳۷۴ – پرورش و تکثیر گیاهان دارویی – نشر مانی
۱۳) طاهریان، کاظم – ۱۳۷۴ – اطلاعات گیاهان دارویی – مرکز تحقیقات منابع طبیعی سمنان
۱۴) عمویی، ع.م – ۱۳۸۸ – زراعت گیاهان دارویی و معطر، جلد اوّل – مؤسسه آموزش عالی علمی کاربردی کشاورزی
۱۵) قهرمان، ا – ۱۳۶۲ – فلور ایران – مؤسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع
