چالشهای گیاهپزشکی محصولات باغبانی کشور
مهمترین چالشهای گیاهپزشکی در بخش باغبانی کشور چیست؟
در حال حاضر ۲۳ میلیون تن محصولات باغبانی در کشور تولید می شود. ۸۰ درصد صادرات بخش کشاورزی را محصولات باغی تشکیل میدهند واین موضوع ایران را در جایگاه هشتمین کشور تولید کننده محصولات باغی در جهان قرار داده است.استاندارد کدکس برای محصولات باغبانی، تنها ۶٪ از میوه های آسیب دیده را می پذیرد. در حال حاضر، کمبود استانداردهای پذیرفته شده بین المللی برای میوه و سبزیجات از لحاظ گیاهپزشکی تأثیرات منفی زیادی بر بازار محصولات باغبانی کشورمان دارد. حدود ۲ میلیون و ۹۰۰ هزار هکتار باغ در کشور وجود دارد که از این میزان حدود ۹۰۰ هزار هکتار نیاز به بازسازی از جنبه های مختلف از جمله رعایت اصول فنی مدیریت و بهداشت گیاهپزشکی دارد. مهمترین چالشهای گیاهپزشکی در بخش باغبانی کشور شامل موارد ذیل است.
- استفاده بی رویه از سموم آفتکش شیمیایی
کاهش بسیار قابل توجه در کاربرد آفتکشها و حتی حذف کامل آنها از اکوسیستم باغبانی را میتوان به خوبی از طریق کاربرد اصول بنیادی اکولوژیکی در کنترل آفات آن به دست آورد. مشکلات آفات مشکلات بیواکولوژیکی هستند نه مشکلات شیمیایی، لذا استفاده تجربی و یک جانبه از سموم شیمیایی برای کنترل آفات با سمپاشیهای مکرر و پرهزینه به طور روز افزونی به عنوان یک استراتژی ناموفق مطرح میگردد. طغیان مجدد آفات کلیدی و برهم خوردن تعادل طبیعی توأم با توسعه روز افزون مقاومت نسبت به سمومی که بر علیه آنها به کار می رود، مشکلاتی هستند که به وسیله آفت کشها ایجاد می شوند. این مسائل به وضوح نشان میدهند که یک تغییر شدید و سریع به منظور دستیابی به کنترل آفات از طریق یک روش رضایت بخش اکولوژیکی و اقتصادی مورد نیاز است. اگر مسایل جدی و جانبی مصرف آفتکشها همچون خطرات آنها برای سلامتی انسان( اثرات سرطانزایی و نقص عضو جنین)، مرگ و میر موجودات زنده مفید که نمونه بارز آن مرگ و میر ماهیها در باغ های مجاور تالابهای کشور می باشد، اثرات نامطلوب بر روی خاکها، هزینههای اجتماعی، اقتصادی و غیره در نظر گرفته شوند، نیاز به تغییر رویه مدیریت کنترل با آفات از روش پایه شیمیایی به پایه بیولوژیک الزامیتر میگردد. نگاهی به وضعیت زنجیره غذایی محصولات باغی نشان میدهد که آفات مهم باغی دارای عوامل زنده کنترل کننده کافی هستند. در این میان عواملی وجود دارند که نسبت به سایر عوامل، کنترل نسبی مناسبتری ایجاد میکنند و حفاظت و حمایت از این دشمنان طبیعی می تواند در تقویت آنها بسیار مؤثر باشد.
۲- سیستم کشت منطقی در محصولات باغبانی
توسعه سیستم تک کشتی محصولات باغی در چند کشور در حال رشد، آفات درختان میوه و دشمنان طبیعی آنها را تحت تأثیر قرار داده است. در سالهای اخیر تغییرات قابل توجهی در اگرواکوسیستم باغها از نظر تنوع گونهای بوجود آمده است. به طوری که بعضی از ارقام تجاری بیشترین افزایش سطح زیر کشت را داشته اند. در چنین شرایطی تأثیر انواع عوامل تنشزای باغی از جمله آفات و بیماریها افزایش مییابد. میزان تنوع ارقام یکی از عوامل موثر در شدت خسارت آفات و بیماریهای گیاهی میباشد. شرایط کاشت باغ های کشور به گونهای است که در اکثر باغ ها ارقام متفاوتی کشت گردیده و به ندرت میتوان یک باغ خالص و یک دست که زیر پوشش یک رقم باشد، یافت. افزایش شاخص تنوع تا حد خاصی با ایجاد ثبات اکولوژیکی باعث کاهش طغیان آفات میگردد. از طرفی افزایش بیش از حد تنوع ارقام برنامه ریزی مدیریت آفات را مشکل میسازد.
علاوه بر این باغ داران با چالشهای جدید ناشی از بروز آفات جدید نیز مواجه هستند. بنابراین، ضرورت تکیه بر تکنیکهای پایدار IPM در مدیریت آفات محصولات باغبانی با استفاده از عوامل کنترل بیولوژیک اجتناب ناپذیر است.
۳- تغییرات اقلیمی
تغییرات آب و هوایی در سالهای اخیر بر جوامع انسانی تأثیرات منفی داشته است. گروه بین دولتی بررسی تغییرات آب وهوا (IPCC) تخمین زده است که تا سال ۲۱۰۰ میانگین جها ی دما ۱-۵/۳ درجه سلسیوس نسبت به سال ۱۹۹۰ میلادی افزایش مییابد. براساس گزارشاتFAO بیش از یک سوم سطح زمین بیابان است که عمدتاً به دلیل تغییرات در الگوهای آب وهوایی و بهره برداریهای نامناسب از زمین رخداده است. مناطق خشک جهان سطحی معادل۳۱/۶ بیلیون هکتار یعنی نیمی از مساحت زمین را اشغال کردهاند. این وضعیت به دلیل چرای بی رویه، جنگل زدایی و روشهای نامناسب آبیاری بوجود آمده که به نوبه خود میتواند به کاهش حاصلخیزی خاک و بهرهوری محصول منجر شود. عواملی مانند تغییرات آب و هوا، فرسایش خاک، تنوع زیستی، و کمبود آب بر زندگی بیش از یک میلیارد نفر در سراسر جهان تأثیر منفی دارد. میزان آب در دسترس کشاورزی با افزایش نیاز آبی بخشهای دیگر از جمله موارد صنعتی و شهری محدود شده است. رابطه بین بیابانزایی و تغییر آب و هوا، همراه با کاهش تنوع زیستی و کمبود آب باعث میشود که باغبانی در مناطق خشک جهان به طور فزایندهای دشوار و چالش برانگیز شود.
با توجه به پیشبینی تغییرات بیوکلیمایی، محصولات باغی به خصوص محصولات گرمسیری و نیمه گرمسیری برای توسعه کشاورزی در مناطق مستعد بسیار مفید است. این گیاهان با داشتن تواناییهایی نظیر مقاومت در برابر تغییرات آب وهوایی نامطلوب و فراهم کردن یک میکروکلیمای مطلوب برای کشت انواع محصولات به صورت میانه کاری به باغداران کمک میکند. به طور کلی میزان رطوبت در تعیین طرز پراکندگی و میزان رشد و نمو آفات در محصولات باغبانی تأثیر دارد. در شرایط خشکسالی خسارت برخی آفات افزایش پیدا میکند. در رابطه با علفهای هرز نیز رطوبت کم و دمای بالا در شرایط خشکسالی جذب علف کش را کاهش میدهد و از اثرات کنترل شیمیایی علفهای هرز میکاهد. در شرایط خشکسالی غلظت علف‌کش‌ها در خاک افزایش مییابد در نتیجه اثرات گیاهسوزی علف‌کش افزایش یافته و از خواص انتخابی آن کاسته میشود .
۴- عوامل اقتصادی – اجتماعی
به طورکلی، محققان و مروجان اغلب از کند بودن سرعت استقرار نوآوریهای کشاورزی مانند IPM محصولات باغبانی ناامید هستند. نرخ کند استقرار باعث کاهش سود بالقوه برنامه IPM برای تولیدکنندگان و مردم است. نتایج تحقیقات انجام شده نشان داد که سطح مالکیت ، نسبت باغ های تحت پوشش آبیاری به دیم، نسبت تعداد درختان بارور به تعداد تولیدکنندگان، عملکرد هر درخت، درصد محصول فروخته شده، سود محصول و مالکیت تراکتور مهمترین شاخصهای اقتصادی – اجتماعی مؤثر بر پذیرش مدیریت تلفیقی آفات در باغ ها بوده است. از سوی دیگر، سازه های ترویجی نظیر دسترسی به مراکز خدمات کشاورزی، میزان ملاقات مروجین و سطح سواد و کلاسهای ترویجی در پذیرش مدیریت تلفیقی آفات در باغبانی کشور مهم بوده است .
۵- شبکه مراقبت (پیش آگاهی و ردیابی)
در تکوین سیستمهای مدیریت تلفیقی آفات محصولات باغبانی دو نوع برنامه پیش آگاهی و ردیابی حائز اهمیت است. پیش آگاهی برای مقاصد تحقیقاتی، مراقبت بسیار دقیق در خصوص عوامل متشکله اکوسیستم را طلب مینماید. سیستمهای پیش آگاهی جهت استفاده متخصصین مدیریت آفات باغی در موقعیتهای کاربردی و تجاری حتی الامکان بایستی در اسرع وقت و با هزینه ناچیز و بسادگی انجام پذیرند، در حالی که ارزیابی صحیح و مفیدی از وضعیت محصولات باغی ارائه دهند. مطالعات انجام شده در سالهای اخیر با استفاده از مدلهای پیشآگاهی چند متغییره وابسته به عوامل آب و هوایی و مدلهای ردیابی براساس روشهای زمین آماری نتایج بسیار کاربردی داشته است. این مدلها با سطح احتمال خطای کمتر از ۱۲ درصد به صورت عملیاتی قابلیت کاربرد دارند.`
