«معجزه آبخیزداری»|پوشش گیاهی عامل موثر انبارش آب باران در زیرزمین و پرآب شدن قنوات

نفوذ آب باران به درون زمین به منظور جلوگیری از وقوع سیل، ذخیره سازی و استفاده از آن در مصارف مختلف در زمان خشکسالی، اصل اساسی و مهم در آبخیزداری است که در این باره استقرار پوشش گیاهی، سرسبزی و آبادانی زمین نقش مهمی می تواند در ذخیره سازی و جمع آوری آب باران در دل زمین ایفا کند. در اهمیت این موضوع حجت الاسلام و المسلمین دکتر سیدعلی حسینی «عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق علیه السلام و مسئول هسته علمی مطالعات اسلامی کشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست این دانشگاه» در یادداشتی نوشته است:

باران نعمت، رحمت و برکت الهی است و خدای مهربان آن را آفرید تا زمین را بدان زنده، سرسبز، خرم و نشاط آفرین کند و نیازهای آدمیان و حیوانات را برآورد. ناسپاسی نعمت های الهی کیفری دردناک در پی دارد و ممکن است نعمت را به نقمت تبدیل کند: «ولان کفرتم ان عذابی لشدید» (ابراهیم، آیه ۷)

اسلام همواره تاکید کرده است که می باید از نعمت های خداوند با روش های مشروع، صحیح و عقلایی بهره برد و از اسراف و تبذیر در آنها دوری کرد و این اصلی است روشن که واضح بودن آن ما از توضیح بیشتر بی نیاز می سازد.

بی شک بر پایه این اصل، جلوگیری از هدر رفت باران و پرهیز از اسراف و تبذیر در آن مورد تأکید فراوان اسلامی است؛ چه این که باران از بزرگترین نعمت های پروردگار است و شکر نعمت های خداوند واجب و کفران آن حرام است.

اکنون این سوال مطرح است که باران را چگونه حفظ کنیم و نگذاریم به صورتی لجام گسیخته در زمین جریان یابد و گاه به صورت سیل های ویرانگر در آید و زیان های فراوان به بار آورد و خاک های حاصلخیز زمین را بشوید؟

انسان ها قرن ها پیش به فکر استفاده از نزولات جوی به خصوص آب باران بوده اند و دانشمندان آب شناس در این اندیشیده اند و معرفت ها و تجربه های سودمندی را برای ما به یادگار گذاشته اند. یکی از شیوه های بسیار سودمند حفاظت از آب باران، ترمیم، احیا و گسترش پوشش گیاهی زمین است. گیاهان، درختان جنگل ها و مرتع ها در نگهداری آب باران و ذخیره سازی آن در منابع طبیعی زیرزمینی نقش عظیم و ارزنده ای دارند.

گیاهان با برگ ها، شاخه ها و ساقه های خود مانع برخورد مستقیم قطرات باران با زمین شده و بخشی از آن را جذب کرده و باقی نیز به تدریج از طریق منافذی که ریشه های این گیاهان در زمین پدید آورده اند و دیگر منفذهای طبیعی به داخل خاک نفوذ کرده و به سفره های زیرزمینی آب می پیوندند و آنها را غنی و غنی تر می سازند. در نتیجه چشمه ها، کاریزها و چاه ها پر آب می شوند و هر مقدار چشمه ها، کاریزها و چاه ها غنی تر شوند، پوشش گیاهی زمین، گسترده تر می شود و متقابلا هر اندازه زمین، خرم و سرسبز شود، ذخیره سازی آب در آن فزونی می یابد.

از این روی محافظت از گیاهان و درختان، رشد دهی، تکثیر و انبوه سازی آنها و به طور کلی گسترش پوشش گیاهی زمین از شیوه های بسیار مناسب و سودمند برای انبارش آب در منابع طبیعی زیرزمینی و در نتیجه پرآب شدن چشمه ها، قنات ها و چاه ها خواهد بود.

بنابراین میان نزول باران و رونق گرفتن و انبوه شدن گیاهان و درختان ارتباط تنگاتنگی وجود دارد و آیات متعددی از قرآن کریم این نکته را یادآور شده است که از جمله این آیات می توان به آیه ۱۶۴ سوره بقره، آیه ۶۵ سوره نحل، آیه ۹۹ سوه انعام و غیره اشاره کرد.