مَنداب، گیاه علوفه‌ای سازگار با اقلیم کویری بافق
گیاه علوفه‌ای مَنداب که بیشتر به کود سبز شهرت یافته است و در گویش محلی مردم بافق به آنها بوته‌شور گفته می شود، از گیاهان سازگار با آب و هوا و خاک مناطق کویری استان یزد است که علاوه بر تامین علوفه دام به عنوان یک کود طبیعی برای تقویت اراضی کشاورزی در شهرستان بافق کشت می‌شود.
شهر بافق از لحاظ موقعیت مکانی در نقطه ای واقع شده که با مراتع و گیاه مرتعی فاصله زیادی در حدود ۵۰ کیلومتر دارد و اطراف شهر عمدتا بیابانی و کویری است که کمتر بوته‌ای در آن رویش دارد و پوشش گیاهی آن بسیار فقیر است، مردم این شهرستان از روزگار قدیم برای تامین علوفه دام به کشت گیاهانی از قبیل ذرت علوفه ای، یونجه و منداب اقدام می کردند که کشت منداب هنوز مانند گذشته ادامه دارد.
منداب از گیاهانی است که در سال چهار مرحله چین و برداشت دارد و کشت آن بسیار مقرون به صرفه است و پس از برداشت برای غنی سازی خاک ساقه و ریشه این گیاه را به خاک برمی‌گردانند، امسال برداشت این گیاه علوفه‌ای در بافق ۱۰ درصد کاهش یافته است.
منداب ازت خاک را افزایش می‌دهد
مدیر جهاد کشاورزی بافق از پایان برداشت گیاه علوفه ای منداب (کود سبز ) در سطح ۱۶۰ هکتار از اراضی زراعی شهرستان خبر داد و گفت:۵۵۰ تن علوفه تازه از زمین های زیرکشت این محصول، برداشت شده است که نسبت به سال گذشته ۱۰ درصد کاهش نشان می دهد.
رییس جهاد کشاورزی بافق در گفت و گو با گزارشگر ایرنا با بیان اینکه امسال بیش از هزار و ۵۰۰ کیلو بذر اصلاح شده منداب به صورت رایگان بین کشاورزان این شهرستان توزیع شده است، افزود: به دلیل کاهش بارندگی در سال زراعی جاری، اراضی اختصاص یافته برای کشت منداب نیز کاهش یافت.
علی اکبر رحمتیان خاطرنشان کرد: کشت گیاه علوفه ای منداب بیشتر با هدف تامین کود سبز برای خاک و تناوب زراعی در مزارع گندم انجام می شود.
این مسوول با بیان اینکه در برخی مناطق شهرستان بافق کاشت منداب به صورت مخلوط با جو صورت می گیرد، خاطرنشان کرد: در صورت کاشت منداب با هدف تامین کود سبز باید قبل از گلدهی (معمولاً اوایل بهمن ماه) با عملیات شخم زنی این گیاه به خاک برگردانده شود، این کار باعث برگرداندن ازت به خاک می شود که کاهش مصرف کود ازت در کشت های بعدی را به دنبال دارد.
وی خاطر نشان کرد: در صورتی که کشاورزان بخواهند این گیاه را به خاک بازگردانند، برداشت علوفه بعد از گلدهی انجام می شود و چین آخر به زمین برگردانده می شود.
رحمتیان سبُک کردن بافت خاک‌های منطقه، افزایش نفوذ آب در لایه های خاک، از بین رفتن علف‌های هرز (بخصوص فالاریس) قبل از گلدهی، تولید بذر و کاهش مصرف آب در کشت‌های بعدی به علت افزایش مواد آلی خاک را از مزایای کشت گیاه منداب به عنوان کود سبز برشمرد.
وی همچنین در مورد خواص دارویی منداب گفت: براساس اعلام کارشناسان و پزشکان (طب سنتی) این گیاه سرشار از آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی ویتامین سی، ویتامین کا و ویتامین آ است که با رادیکال‌های آزاد مبارزه می‌کنند و نیز موجب تقویت سیستم ایمنی بدن در برابر بیماری‌هایی مانند سرطان، سرماخوردگی و آب مروارید چشم می‌شوند.
این مسوول با اشاره به اینکه در سال زراعی ۱۴۰۰- ۱۳۹۹ یکهزار و ۵۰۰ کیلوگرم بذر منداب در ۱۶۰ هکتار از اراضی کشاورزی بافق کاشته شده است، افزود: روستاهای رضاییه، حاجی آباد، صدرآباد، دشت خون، باقرآباد و منطقه سبزدشت از مزارع مستعد برای کشت این گیاه است و منداب علاوه بر تامین علوفه، موجب مرغوبیت خاک و کیفی سازی زمین های زراعی می شود.
مدیر جهادکشاورزی بافق با بیان اینکه کشت منداب باعث اصلاح و باروری بیشتر زمین می‌شود، خاطرنشان کرد: برای تشویق کشاورزان در کاشت این گیاه، بذر اصلاح شده و مفید به صورت رایگان در اختیار بهره‌برداران قرار می‌گیرد.
رحمتیان توزیع به موقع بذر، کود و آموزش‌های لازم در زمینه نحوه کاشت، داشت و برداشت منداب را از دیگر خدمات ارائه شده این به کشاورزان برشمرد.
استفاده از روغن گیاه منداب برای سوخت
به گزارش ایرنا، کشت منداب از دیرباز در شهرستان بافق رایج بوده و بنا به گفته تعدادی از کشاورزان سالخورده بافقی از روغن دانه منداب برای تامین سوخت چراغ های قدیمی و همچنین مداوای بیماری گری در حیوانات اهلی استفاده می شده است.
رمضان تفکری کشاورز ۷۵ ساله بافقی در این باره به ایرنا گفت: در زمان های گذشته روغن دانه های این گیاه برای خوراک و مداوای برخی از بیماری های دامی و انسانی مورد استفاده قرار می گرفت.
وی یادآور شد: هرگاه آفت و بیماری های زراعی در مزارع زیاد به چشم می خورد کشاورزان با کشت گیاه منداب، خاک کشاورزی را ضد عفونی و با قارچ و آفت های کشتزارهای جو و گندم مبارزه می کردند و هم اکنون نیز این شیوه مبارزه سنتی در مزارع ادامه دارد.
شهد گل منداب برای زنبورداران
به گفته تفکری در گذشته‌ای نه چندان دور از روغن گیاه منداب برای پیشگیری و مداوای بیماری “گری شتران” استفاده می‌شد که هم‌اکنون روش‌های علمی و واکسیناسیون جایگزین آن شده است.
یک کشاورز دیگر بافقی در خصوص استفاده از شهد گل‌های منداب گفت: در فصل زمستان که کمتر گیاهی گلدهی دارد، گل‌های زردرنگ گیاه منداب در مزارع برای تامین خوراک زنبورها و تولید عسل بهترین جایگزین است.
وی تصریح کرد: آن هنگام که بیشتر گل‌های بهاری و پاییزی در دست سرمای زمستان پژمرده شده و از بین رفته‌اند، زنبورداران برای استفاده از شهد گل‌های منداب، زنبورهای خود را در کانون کشت این گیاه رهاسازی می کنند.
غلامعلی برزگری با بیان اینکه کشت منداب از نیمه شهریور هر سال شروع و تا پایان آذرماه ادامه دارد، افزود: برداشت این محصول به صورت علوفه از نیمه های بهار آغاز و با پنج مرحله برداشت تا نیمه تیرماه ادامه دارد.
وسعت اراضی بافق افزون بر یک میلیون هکتار است که ۹۲ درصد آن عرصه‌های منابع طبیعی و بقیه عرصه‌های شهری و روستایی است و مرکز این شهرستان ۵۰ هزار نفری در فاصله ۱۱۰ کیلومتری جنوب شرق شهر یزد قرار دارد.
وسعت زمین‌های زیرکشت محصولات زراعی و باغی بافق، ۶ هزار و ۲۹۰ هکتار است که توسط ۱۱۷ حلقه چاه عمیق، نیمه عمیق و ۱۲۰ رشته قنات، آبیاری می‌شود.
مرکز شهرستان ۵۲ هزار نفری بافق در فاصله ۱۱۰ کیلو متری جنوب شرقی شهر یزد قرار دارد.
