جابجائی و انتقال ماهیان

انتقال ماهیان به مکان های مختلف سبب تامین مشکل کمبود غذا می گردد اما در زمینه انتقال ماهی ها می بایست اصولی را دانست تا انتقال با حداقل تلفات و با یک سبک اقتصادی صورت گیرد. فاکتورهای مهم در طول جابجائی، گونه ماهی و مقاومت نسبی آنها، سن و اندازه ماهی، آب و درجه حرارتی آن(محتوای اکسیژنی در دمای پائین بیشتر است و محدوده دمائی ۴ تا ۱۰ درجه برای انتقال بسیار مناسب است)، طول مدت جابجائی، نوع وسیله جابجائی، شرایط اقلیمی و طول مدت توقف می باشد. توجه به این نکته مهم است که در انتقال مولد و بچه ماهی می بایست نهایت دقت را بکار برد زیرا بسیار حساس اند.
● دلایل تلفات احتمالی ماهیان در طول انتقال:
مرگ و میر ماهی زنده در طول انتقال و بلافاصله بعد از انتقال ممکن است به یکی از دلایل زیر باشد:
الف) کمبود اکسیژن در خون و بافت:
مهمترین عامل در حمل ماهیان تامین سطح کافی اکسیژن محلول است. عدم تامین اکسیژن بمیزان کافی سبب نرسیدن اکسیژن (هیپوکسی) و متعاقبا ایجاد اسید لاکتیک در خون ماهی می گردد اما وجود سطوح بالای اکسیژن در آب ممکن است مرگ و میر ماهیان را به تاخیر بیندازد و آسیب های ناشی از آمونیاک و دی اکسید کربن را کاهش دهد. با pH پایین و افزایش سطوح دی اکسید کربن و آمونیاک در آب مصرف اکسیژنی بالاتر رفته و سبب ایجاد کمبود اکسیژن در آب می گردد. پس می بایست در اولین ساعات جابجائی و قبل از بارزدن ماهیان، اکسیژن را توسط سیلندرهای تحت فشار تا ۲ برابر نیاز طبیعی ماهیان تامین کرد و از آب خنک استفاده گردد تا از بروز مشکل جلوگیری گردد.
ب) تجمع سموم در آب مربوط به انتقال ماهی:
میزان بالای آمونیاک دفعی از ماهیان یا آمونیاک حاصله از تجزیه باکتریائی اوره،وجود فاضلاب های نیتروژنی، وجود ماهی مرده و لجن سبب افزایش سموم در آب می گردد. باکتری ها، پلانکتون ها و مواد آلی موجود در آب، اکسیژن آب را مصرف کرده و سبب تولید ترکیبات سمی می گردد. در غلظت دی اکسید کربن ۳۰۰ تا ۳۵۰ ppm ماهی قادر نیست که اکسیژن آب را جذب کند و میزان مصرف اکسیژن می تواند با افزایش غلظت دی اکسید کربن کاهش پیدا کند.
● روش های جابجائی ماهیان:
انتقال ماهی ها به اندازه آنها و شرایط اقلیمی بستگی دارد. انتقال توسط چرخ دستی در مسافت های کوتاه و یا توسط کامیون های موتوری، راه آهن و یا خطوط هوائی بویژه در مورد تخم ماهی،بچه ماهی و مولدین صورت می گیرد.در سیستم باز جابجائی اکسیژن دهی مصنوعی آب بکار برده نمی شود.مثلا در این روش از تانک های سرباز و ماشین هائی با پارچه کتانی بصورت سرباز و یا از ظروف فلزی مثل قلع گالوانیزه که بر روی پایه چوبی بمنظور محافظت از گرما در نتیجه تماس با زمین بکار می رود.
اما در سیستم بسته جابجائی، منبع تامین اکسیژن، هوای آزاد نیست که به سطح آب برسد بلکه از روش مصنوعی اکسیژن دهی استفاده می گردد.این روش در انتقال مولد و بچه ماهی خیلی معمول است که بچه ماهی ها ۲۴ تا ۴۸ ساعت گرسنه نگاه داشته شده و سپس بمنظور حمل و نقل استفاده می شوند. انتقال بچه ماهی ها در بسته های پلاستیکی پلی اتانی معمولا درابعاد ۴۵ در ۶۵ سانتیمتر که۳/ ۱ آن از آب است و ماهی در این قسمت نگاه داشته می شود و اکسیژن داخل کیسه ۳ / ۲ است که با کمک یک لوله یا شلنگ که معمولا نسبت به کیسه حدود ۱۰ سانتیمتر است از مخزن اکسیژنی پر می شوند بعد شلنگ را بیرون آورده و بخش بالائی کیسه پیچ داده شده و با بند بسته می شود و البته قبل از پرکردن این کیسه های پلاستیکی ابتدا آنها را با کمی هوا پر می کنیم و در آب غوطه ور می کنیم کیسه آسیب دیده و یا سوراخ شده در آب تولید حباب هوا می کند که می بایست جدا گردد.
یک یا تعداد بیشتری از این کیسه ها بمنظور جلوگیری از ضربه در کارتن قرار داده شده و سپس انتقال داده می شوند و یا این بسته ها را در کانتینرهای فلزی قرار می دهند که این کانتینرها بیشتراز جنس آلومینیوم و یا آهن گالوانیزه و قلع می باشند. در هند بچه ماهیها ی بیش از ۳۰ تا ۴۰ میلیمتر با این روش در مدت ۲۰ تا ۳۰ ساعت منتقل می شوند اما در بچه ماهی بزرگتر تراکم بسته بندی معمول ۷ عدد به ازای هر لیتر آب است و مرگ و میرآن کمتر از ۵ درصد است.در روش سنتی انتقال از ظروف سفالی استفاده می گردید که در ظرفیت ۱۵ لیتری بمنظور انتقال مولد بکار برده می شد این ظرف ابتدا با۳/ ۲ آب محل تخمریزی پر می گردید. بمنظور تامین میزان بقا ماهی مولد pH آب بایستی بین۵ .۷ تا ۵. ۸ است و میزان اکسیژن حل شده ۵. ۴ppm باشد بعد از پر کردن مخزن با آب در حدود ۵۰۰۰۰مولد به آن معرفی می شوند.
البته مولدین قبل از انتقال می بایست تا ۷۲ ساعت گرسنه بمانند زیرا در صورت پر بودن روده، مدفوع آنها آب مخازن را آلوده می سازد و برای جلوگیری از مرگ ماهی مولد بدلیل خفگی هر ۵ ساعت یکبار البته بسته به تعداد مولد در مخزن و مدت زمان حمل و نقل آب تعویض می گردد.وبصورت خلاصه اینکه امروزه انتقال مولد و بچه ماهی در کانتینرهای فلزی پوشش دار همراه با اکسیژن دهی صورت می گیرد و این کانتینرها از جنس آلومینیوم،آهن گالوانیزه و یا کیسه های پلی اتانی می باشند.می توان بمنظور هوادهی آب از پمپ دستی با چرخش آب بصورت اسپری استفاده کرد که با این روش بچه ماهی می تواند بیش از ۵۰۰ کیلومتر و تنها با ۵ درصد مرگ و میر منتقل گردد.انتقال تخم های لقاح یافته و تخم های سخت شده ۲۴ ساعته ماهیان سردآبی می تواند با بسته بندی در پشم کتان مرطوب صورت پذیرد و در سبدهای پلاستیکی قرار گیرند هر چند که برای انتقال تخم های قزل آلا از قرار دادن تخم ها بین اسفنج یا پارچه کتانی مرطوب در بالا و پائین تخم ها استفاده می گرددکه در روی اسفنج بالائی از یک کیسه یخ شکسته شده بمنظور پائین نگاه داشتن دما استفاده می گردد.
حتی انتقال ماهیان مرده هم به بازار می بایست در دمای پائین صورت گیرد تا از خطر تجزیه و فسادگوشت جلوگیری گردد دما می بایست ۰ تا ۴ درجه باشد و بدین منظور ماهیان در یخ شکسته شده قرار می گیرند که این روش از تخریب آنزیمی و نیز از فعالیت اکسیداسیونی جلوگیری می کند.اما مولدین باید بدون استرس و صدمه منتقل شوند که می توان بمنظور انتقال از پارچه کتانی سرباز در ابعاد ۱ در ۲۵. ۱ متری با مخزن هوای فشرده استفاده کرد و بهتر این است که قبل از انتقال حمامی را بصورت غوطه وری با یکی از ضدعفونی کننده ها و یا آنتی بیوتیک های زیر به مولد دهیم : با محلول ۲ ppmمتیلن بلو ، با ۱۰ppm ازآکریفلاوین ، ppm۰۵ از محلول سولفات مس ، محلول ۳ppm از پرمنگنات پتاسیم ، ۸ تا ۱۰ ppmمحلول کلرومتیسین و یا محلول ۳ درصد کلرید سدیم که این مواد، مولدین را علیه عفونت هائی چون باکتری، قارچ و … محافظت می کند.همچنین تحقیقات نشان داده که با بیهوش کردن ماهیان مولد در هنگام انتقال، آنها می توانند مدت بیشتری بقا داشته باشند که این مساله بعلت بحداقل رساندن غلظت گازهای سمی مانند آمونیاک و دی اکسید کربن می باشد و بیهوشی با یکی از مواد زیر می تواند انجام گیرد:با ۰.۰۱ تا ۰.۰۵ درصد ار کینالدین(۲متیل کینولین)۰.۱ ppmاز MS۲۲۲(سولفونات متان تری کائین یا mآمینو سولفونات متان بنزوات)۵۰ تا ۱۷۰ ppm از آمیتال سدیم(این ماده حساس به کلسیم است و فقط در آب نرم استفاده می گردد)با ۰.۰۱ تا ۰.۰۵ درصد از فنوکسی اتانولکه در سطوح کم و معمول از مواد بی حس کننده، بهبود و آرامش ماهیچه و اما واکنش به محرک خارجی صورت می گیرد.و در سطوح زیاد این مواد از دست دادن کامل واکنش به محرک خارجی بجز فشار قوی و کاهش تدریجی در حرکت سرپوش آبششی صورت می گیرد.بطور کلی با مصرف بی حس کننده ها، فعالیت تنفسی کم و فعالیت قلب آرام می گردد. میزان مصرف اکسیژن و دفع دی اکسید کربن، آمونیاک و دیگر ضایعات سمی کاهش می یابد و این مواد سبب کنترل استرس در ماهی و کاهش احتمال آسیب می گردد.
● اما در انتقال سالم بایستی اصول زیر را در نظر گرفت:
▪ جابجائی ماهی می بایست در زمان سردی هوا مثلا ساعات اولیه صبح صورت پذیرد.
▪ ماهی ها می بایست برای انتقال از نظر اندازه و گونه جدا سازی گردند.
▪ در هوای گرم بشکه های انتقال می بایست در بلوک های یخی نگاه داری شود ویا اینکه در اطراف بشکه ها پارچه های آغشته به آب قرار گیرند که تبخیر آب از این پارچه ها سبب ایجاد هوای متعادل و خنک در اطراف آنها می گردد.
▪ در طول مسافرت های طولانی به دفعات می باید آب تعویض گردند اما آب نباید کاملا تعویض گردد زیرا سبب تفاوت دمائی شده که برای ماهی مضر است.
▪ مولدین و بچه ماهی ها می باید در تعدادکمتری بسته بندی گردند زیرا حساس اند.
▪ در وسیله حامل ماهیان وجود پنجره ضروری است
▪ وسیله حامل می باید بمنظور انعکاس دادن گرما و عایق بودن از نظر حرارت با پارچه سفیدی عایق دار گردند.
▪ تراکم ماهی ها می بایست مطابق با نوع حمل و نقل و نیز وجود سیلندرهای اکسیژنی باشد اما باید دانست که حتی اکسیژن اضافی هم برای سلامتی ماهیان خصوصا بچه ماهی مضر است.
▪ در انتقال، آب گرم نباید بکار برده شوند پس وسیله بدین منظور نباید ماهیان در برابر تابش مستقیم نور باشند.
▪ آب مخزن حمل کننده باید کاملا از آب پر شود تا احتمال ضربه خوردن ماهی به جدار مخزن و زخمی شدن آنها از بین برود.
▪ از بچه ماهیان سالم در جابجائی استفاده گردد.
▪ و در نهایت اینکه موقع رهاسازی و تخلیه بچه ماهیان در استخر پرورش، ابتدا مقداری آب استخر را به مخزن حمل بچه ماهی بیفزائید و در صورت اطمینان از همدما بودن آنها و یا وجود حداکثر ۱ تا ۲ درجه سانتی گراد اختلاف دما، آب مخزن را همراه با بچه ماهی در استخر تخلیه کنید.