«معجزه آبخیزداری»|تأمین ۵۰ درصدی آب خانوارهای شهری با سامانه های سطوح آبگیر باران

امروزه مهار سیل و تأمین آب مورد نیاز خصوصا برای شهرهای بزرگ و پرجمعیت واقع در مناطق خشک و نیمه خشک به یک چالش بزرگ تبدیل شده است. در چنین شرایطی افزایش بهره وری آب در این گونه شهرها و نیز فراهم نمودن منابع جدید تأمین آب می تواند راهکارهایی جهت کمک به حل این معضل باشد. در این خصوص استحصال آب باران از سطوح خانگی همچون پشت بام ها و نیز استفاده از پساب های بی ضرر خانگی و بازچرخانی پساب ها و فاضلاب های تولید و استفاده مجدد از آنها جهت نیازهای غیرشرب خانگی می تواند تأثیر قابل توجهی در کاهش تقاضا در مناطق شهری داشته باشد.

استحصال آب باران به کلیه روش هایی اطلاق می شود که در مناطق خشک و نیمه خشک برای تأمین آب از باران به طور مستقیم و غیرمستقیم معمول می باشد. در این روش ها رواناب ناشی از باران قبل از اینکه به سیلاب تبدیل شود، به وسیله نفوذ دادن به زمین و یا ذخیره در مخازن کوچک مهار و مورد بهره برداری قرار می گیرد. امروزه به خاطر کمبود آب استحصال آب باران می تواند یکی از راهکارهای مدیریتی مناسب ذخیره آب باران در محل بارش باشد که البته در اکثر نقاط جهان و از جمله ایران به عنوان یک طرح کارآمد در حال بررسی و اجرا می باشد.

** تأمین ۵۰ درصدی آب خانوارهای شهری با سامانه های سطوح آبگیر باران

در ایران مدل های موفقی از سطوح آبگیر باران در مناطق مختلف کشور انجام شده است؛ برای نمونه در یک نمونه از طریق سطح عایق پشت بام ۱۶۰ متر مربعی منزل مسکونی در مشهد حجم آب استحصال شده در طول سال آبی ۱۳۹۵- ۱۳۹۶ حدود ۴۰ متر مکعب بوده که ۲۸ متر مکعب از طریق باران پشت بام و ۱۲ متر مکعب از طریق سینک دوم آشپزخانه مهیا گردیده است. این حجم ۴۰ تا ۵۰ درصد آب مورد نیاز خانوار ۴ نفری ساکن در این منزل مسکونی را فراهم می نماید.

همچنین در مدرسه ای در شهر مشهد با بازچرخانی آب وضوخانه مدرسه و استفاده در فلاش تانک سرویس های بهداشتی و فضای سبز مدرسه کاهش قابل توجهی در مصرف آب مشاهده گردیده است؛ به طوری که مصرف در سال ۱۳۹۶، ۲۰۴ متر مکعب بوده و در ماه مشابه در سال ۱۳۹۷ به ۱۲۲ متر مکعب کاهش یافته است (۶۰ درصد کاهش)

** کاهش اتکا به منابع آب زیرزمینی با سامانه های سطوح آبگیر باران

طبق تحقیقات انجام شده پتانسیل استفاده از رواناب های مناطق توده سنگی بالای ۹۰ درصد در منطقه زشک ابرده خراسان رضوی برای آبیاری تکمیلی نهال های قابل کشت ارزیابی گردیده که بر اساس این بررسی اگر میزان رواناب های حاصله فقط در چهار ماه خرداد، تیر، مرداد و شهریور در سال از مجموع اراضی توده سنگی بالای ۹۰ درصد که ۴۳۳ هکتار از کل حوزه را پوشش می دهد، جمع آوری و مورد بهره برداری قرار گیرد، ۸۶۶۰۰۰ متر مکعب آب قابل استحصال خواهد بود که سبب کاهش اتکا به منابع زیرزمینی حوزه می گردد و می تواند بخش معنی داری از کمبود آب آبیاری را در فصول خشک تامین نماید. ضمن اینکه کارکردهای اکوسیستمی حاصل از استحصال آب از سطوح سنگی در حوضه آبخیز زشک ابرده حداقل ۶۵۰ دلار به ازای هر هکتار خواهد بود که نشان از توجیه پذیری اقتصادی این گونه تکنیک ها است.

همچنین بر اساس تحقیقات انجام شده در ارتفاعات جنوبی مشهد فقط اگر ده درصد رواناب حاصله از مجموعه ۳۲۴ هکتار اراضی توده سنگی مورد بهره برداری قرار گیرد، قابلبیت تولید ۶۰۰۰ متر مکعب برای آبیاری حدود ۱۴۰۰۰ نهال تامین خواهد شد. ساخت سازه ها و تجهیزات جمع آوری این رواناب ها سبب پایداری منبع آبی برای فضای سبز شهری در درازمدت و صرفه اقتصادی آن خواهد بود.

سخن پایانی آنکه جمع آوری آب باران و رواناب ها سیستم خیلی پیچیده و گرانقیمت را طلب نمی کند. بلکه پذیرش موضوع و واقعیت های اقلیمی ایران و اصل سازگاری با محیط مهمترین عامل می باشد؛ در این راستا با توجه به مشکلات کمبود آب شیرین و هدررفت مقادیر قابل توجهی از بارش به صورت هرزآب، به کار گیری سطوح آبگیر باران جهت جمع آوری آب باران مثل سطح بام ساختمان ها را می توان یکی از راه حل های کاهش این مشکل دانست به طوری که این سامانه را می توان سامانه سازگار در مناطق پرباران برای جلوگیری از هدررفت و نیز در مناطق خشک و نیمه خشک برای ذخیره آب دانست.

گزارش از: مهدی عرفانیان