کاهش مصرف آب در شالیزارهای گلستان با خشکه‌کاری برنج

کاهش بارش در گلستان از ابتدای سال آبی جاری (مهر سال قبل تاکنون) نسبت مدت مشابه گذشته ، خطر زراعت محصولات پرآب‌طلب به ویژه برنج را تشدید کرده به طوری که شرکت آب منطقه ای استان خواستار حذف زراعت برنج به روش سنتی – غرقابی و مدیریت منابع آبی با جایگزین کردن محصولات کم آب طلب از جمله خشکه کاری برنج شده است.

در دهه اخیر به دلایلی از جمله ارزش اقتصادی بیشتر برنج، توسعه سطح این محصول به روش غرقابی با استفاده از آب چاه در گلستان رو به افزایش گذاشته که نتیجه آن آسیب جدی به آبخوان ها و منابع آب زیرزمینی است.

گلستان دارای ۱۵ هزار هکتار زمین زراعی نسق دار (دارای حق مالکیت استفاده از آب سطحی و رودخانه‌ها) برای کشت شالی است در حالی که علاوه بر این، کشاورزان این خطه به طور میانگین سالانه در ۵۰ تا ۶۰ هزار هکتار از زمین های خود به روش سنتی – غرقابی، شالی کشت می کنند.

بنا به آمار غیررسمی سال زراعی قبل در گلستان نزدیک به ۱۰۰ هزار هکتار شالی کشت شده بود.

به گفته کارشناسان و محققان ۲ حوزه آب و کشاورزی در گلستان، در هر هکتار کشت سنتی – غرقابی شالی در استان بسته به رقم، آب و هوای منطقه، خاک و مدیریت مزرعه شالی بین ۱۴ تا ۱۵ هزار مترمکعب آب مصرف می‌شود.

توسعه خشکه کاری شالی در گلستان از سال ۹۸ پس از اعلام مصوبه هیات دولت مبنی بر ممنوعیت کشت برنج در تمام استان ها به جز گیلان و مازندران عملیاتی شد.

در این راستا مختار مهاجر رییس سازمان جهادکشاورزی گلستان ابتدای تیرماه ۹۸ در حمایت از شالیکاران استان، اعلام کرده بود که با توجه به محدودیت منابع آب و میزان تبخیر در این استان شمالی، مجوز کشت خشکه کاری برنج در گلستان با وجود ممنوعیت کشت برنج از هیات دولت اخذ شده و از طرح توسعه این کشت با تامین نهاده‌ها و ارائه تسهیلات ارزان قیمت از کشاورزان حمایت می‌شود.

یکی از فعالان آموزش خشکه کاری شالی در گلستان با اشاره به این که این روش کشت راهی برای مدیریت بهینه مصرف آب کشاورزی در منطقه است، گفت: استقبال کشاورزان استان برای زراعت شالی به روش خشکه کاری با توجه به احتمال گسترش خشکسالی رو به افزایش است.

هادی جرجانی به خبرنگار ایرنا افزود: گسترش خشکه کاری شالی در گلستان نیازمند اطلاع رسانی بهره برداران از برنامه های حمایتی دولت و پرداخت تسهیلات ارزان قیمت برای تجهیز مزارع به آبیاری تحت فشار است.

وی که تاکنون حدود ۵۰۰ بهره بردار علاقمند به خشکه کاری شالی را آموزش داده ادامه داد: بهره برداران استان برای تامین آب موردنیاز خشکه کاری شالی در مزارع از روش های آبیاری تحت فشار از جمله قطره‌ای و بارانی استفاده می کنند.

در شیوه خشکه کاری، بذر شالی در زمین مانند بذر محصولات پاشیده و کشت می شود.

مصرف آب با روش خشکه کاری شالی به ۶ تا ۱۱ هزار متر مکعب کاهش می یابد که کشت آن در این استان از سال زراعی ۹۷ به اجرا درآمده است.

مدیر زراعت سازمان جهادکشاورزی گلستان گفت که امسال خشکه کاری زراعت شالی در استان ۲ هزار هکتار تعیین شده در حالی که برنامه تکلیفی در قالب کارگروه سازگاری با کم آبی ۸۰۰ هکتار است.

علی اکبر مهقانی نوده افزود: زراعت شالی در گلستان به روش خشکه کاری، بیشتر با هدف تجدید نظر در کشت غرقابی و مدیریت بهینه مصرف آب کشاورزی و عبور از چالش خشکسالی و کاهش هزینه های تولید برای بهره‌برداران و حفظ خاک برای زراعت محصولات پاییزه است.

وی با بیان این که سالانه ۸۰ هزار هکتار کشت شالی سنتی و غرقابی در استان صورت می گیرد، ادامه داد: از این سطح، تامین آب ۶۵ هزار هکتار از طریق چاه ها صورت می گیرد.

وی در خصوص ترویج خشکه کاری شالی میان بهره برداران استان، گفت: این مدیریت از سال قبل برای توسعه خشکه کاری شالی در استان، ۳۰ کارشناس را به صورت تخصصی آموزش داده و آماده راهنمایی و ارایه مشاوره به بهره برداران است.

به گفته وی عملکرد واحد سطح در خشکه کاری شالی نیز بسته به مدیریت مزرعه از سوی بهره بردار بین چهار تا ۶ تن در هکتار است.

پارسال در ۲ هزار هکتار ار ازاضی گلستان به روش خشکه کاری شالی کشت شده بود.

کاسته شدن از زحمت کشاورز نسبت به روش تهیه خزانه، کاهش ۴۰ درصدی هزینه ها، یکنواختی در سبز شدن مزرعه، امکان استفاده از ماشین آلات کشاورزی در کاشت و برداشت، جلوگیری از هدر رفت کود مصرفی و افزایش اکسیژن خاک، کاهش ترکیبات سمی و آفات، کاهش نیاز به انرژی و اجرای آسان مدیریت مزرعه، استفاده بهتر از نهاده ها به دلیل عمق کشت مناسب و تراکم یکنواخت و کاهش ۵۰ درصدی میزان مصرف آب، کاهش آلودگی خاک و آب، کم شدن آفت و ارتقای بذر در واحد سطح از جمله مزایای استفاده از روش خشکه کاری برنج است.

گسترش خشکه کاری شالی در میان بهره برداران منطقه، معرفی زراعت جایگزین کم آب بر و ایجاد ارزش افزوده برابر با زراعت شالی از جمله کنجد، پنبه و سویا و معرفی رقم زودرس شالی از سوی محققان مرکز تحقیقات کشاورزی از جمله برنامه های در دست پیگیری و اجرا برای مدیریت منابع آبی، مقابله با خشکسالی و فراهم کردن صرفه اقتصادی برای کشاورزان شالیکار گلستان است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای گلستان هم با اشاره به این که هدف از ممنوعیت کشت های پرآب طلب در استان حفظ منابع آبی است، گفت: کشت سنتی و غرقابی برنج نیاز آبی بالایی دارد، به همین منظور لازم است این نوع کشت در استان به همان ۱۵ هزار هکتار نسق قدیمی شالی محدود شود.

سید محسن حسینی افزود: طبق مصوبه مجلس، امسال کشت برنج در مناطق مختلف به تشخیص کارگروه سازگاری با کم آبی استان انجام می شود که کارگروه مورد نظر در استان تشکیل شده و با توجه به خشکسالی سال جاری، ممنوعیت کشت شالی و سایر محصولات پرآب طلب به ویژه توسط آب چاه ها مورد تاکید قرار گرفته است.

وی ادامه داد: فرهنگ سازی، کنترل مصرف چاه های مجاز و پیگرد قانونی برای چاه های غیرمجاز از راه های حفاظت منابع آبی استان بوده و تنها راه چاره گذر استان از کم آبی، بهره وری از منابع آبی مانند محصولات جایگزین و خشکه کاری برنج است.

مطابق آخرین گزارش شرکت آب منطقه ای گلستان از ابتدای مهر ۹۹ تا ۳۱ فروردین امسال، میانگین مقدار بارندگی تجمیعی در استان ۲۴۴ میلیمتر بوده که نسبت به آمار ۳۵۹ میلیمتری دوره بلندمدت ۳۲ درصد کاهش دارد.

در این بازه زمانی بارش در حوزه های آبریز استان شامل گرگانرود، اترک سفلی، قره سو، نکارود علیا و خلیج گرگان نسبت به بلندمدت به ترتیب ۳۵، ۲۲، ۳۴، ۳۴ و ۳۳ درصد کمتر شد.

همچنین رواناب آب اندازه گیری شده در ایستگاه های شاخص رودخانه های اصلی گلستان بین ۴۱ تا ۷۸ درصد و ذخیره آبخوان ها حدود ۱۶۳ میلیون متر مکعب معادل ۱۳ درصد نسبت به دوره بلندمدت کاهش یافته است.

گلستان افزون بر ۳۵ هزار چاه کشاورزی دارد که حدود ۱۵ هزار چاه‌ غیرمجاز است و سالانه افزون بر یک میلیارد و ۱۷۷ میلیون متر مکعب از منابع آب زیرزمینی از این طریق برداشت می‌شود.

اقتصاد اصلی گلستان با جمعیت یک میلیون و ۸۶۹ هزار نفر جمعیت بر پایه کشاورزی استوار بوده و با فعالیت کشاورزی در ۶۶۷ هزار هکتار زمین استان اعم از زراعی و باغی، سالانه پنج میلیون و ۴۰۳ هزار تن محصول تولید می شود.