نوغانداری؛ صنعتی سودآور و شایسته حمایت در خراسان رضوی

۴۵ روز کافی است تا تخم‌های کوچک و سیاه رنگ نوغان ثمربخش شده و به پیله‌های ارزشمند ابریشم بدل شود و به عنوان فعالیت اقتصادی جانبی در کنار کشاورزی و باغداری در فصل بهار، رونق بخش سفره هزاران خانواده باشد.

اگرچه ۲۰ استان کشور در زمینه صنعت نوغانداری فعالیت دارند اما در این میان استان گیلان قطب تولید پیله تر ابریشم و استان خراسان رضوی علاوه بر برخورداری از رتبه دوم تولید پیله تر با تولید ۸۵ درصد نخ ابریشم کشور، پایتخت ابریشم کشی ایران به شمار می‌آید.

هر ساله به جمع هزاران کشاورز و باغدار فعال در این حرفه، علاقه مندان دیگری روی می‌آورند که دلیل آن چیزی نیست جز تدبیر دولت و احیای دوباره نوغانداری در کشور و رخ نمایی از چهره‌ای جدید از صنعت نوغانداری.

حاصل تولید پیله کرم ابریشم در نهایت منجر به انجام هنری به نام ابریشم بافی می‌شود که جزء صنایع دستی محسوب می‌شود. بافت رشته‌های ابریشم از الیاف حاصل از پیله کرم، در ایران سابقه‌ای طولانی دارد و به قولی قدمت آن در بین مردم روستانشین این سرزمین به ماقبل تاریخ باز می‌گردد.

نوغانداری و درآمدافزایی روستاییان

معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: نوغانداری در حقیقت شغلی مکمل در کنار سایر مشاغل سنتی است که در اقتصاد خانوارهای روستایی نقش آفرینی می کند.

مجید جعفری افزود:چند سالی است که شغل نوغانداری به عنوان یک حرفه قدیمی که نسل به نسل توسط روستائیان حفظ شده است از سوی بسیاری از روستائیان دنبال می‌شود.

وی ادامه داد: این فعالیت خانگی، اقتصاد روستایی را در برخی فصول سال به ویژه بهار رونق بخشیده است و می‌تواند علاوه بر ایجاد اشتغال برای زنان و افزایش درآمدخانوار روستایی موجب کاهش مهاجرت از روستاها به شهرهاشود.

معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: نوغانداری به دلیل ویژگی‌هایی از جمله جنبی بودن و تکمیلی بودن بخش کشاورزی، در کنار سایر مشاغل می‌تواند موجب ایجاد اشتغال و تأمین درآمد برای خانوارهای روستایی و کشاورز شود لذا برخلاف بی مهری‌های دو دهه گذشته با تلاش دولت در مسیر احیاء و توسعه قرار گرفت.

جعفری افزود: بی نیازی به سرمایه گذاری فراوان و مزیت نسبی و فرصت انجام این حرفه در اغلب مناطق کشور در کنار سنتی بودن این حرفه و قدمت طولانی آن در فرهنگ باستانی ایران از ویژگی‌های خاص این حرفه است.

وی ادامه داد: در حوزه صادرات، محصول نهایی ابریشم یعنی دست‌بافته هایی از جمله فرش ابریشمی مورد استقبال و اقبال بیشتری است و بیش از ۹۵ درصد ابریشم تولیدی کشور در حوزه فرش دستباف استفاده می‌شود بنابراین فرش ابریشمی از کالاهای نفیس و ارزشمند صادراتی است که در جهان نیز یگانه، منحصربه فرد و بسیار مورد علاقه است.

او تاکید کرد: ارزش افزوده در حوزه تولید ابریشم در محصولات نهایی نهفته است و خام فروشی در این زمینه به هیچ وجه معنا ندارد.

افزایش توزیع تخم نوغان در خراسان رضوی

رییس اداره توسعه نوغانداری خراسان رضوی هم در این زمینه به خبرنگار ایرنا افزود:پارسال ۱۲ هزار جعبه تخم نوغان در بین ۶ هزار بهره‌بردار استان توزیع شد.

عبدالعظیم نصیری افزود:از هر جعبه تخم نوغان به صورت میانگین ۳۵ کیلوگرم پیله تر برداشت می‌شود که با توجه به مساعد بودن شرایط پارسال حدود ۵۰۰ تن پیله تر در استان تولید شد.

وی با بیان این که امسال توسعه نوغانداری همچون سنوات گذشته در استان مد نظر است ادامه داد: امسال نیز توزیع ۱۵ هزار جعبه تخم نوغان در بین هفت هزار و ۵۰۰ خانوار یا بهره‌بردار در استان هدفگذاری شده است.

رییس اداره توسعه نوغانداری خراسان رضوی گفت: هر جعبه نوغان با احتساب هر کیلوگرم پیله خشک به قیمت حدود ۱.۵ میلیون ریال برای پرورش دهنده ۵۰ میلیون ریال سودآوری دارد.

نصیری افزود: هر پنج تا ۶ کیلوگرم پیله تر تبدیل به یک کیلوگرم نخ ابریشم می‌شود و از هر جعبه به صورت میانگین ۵ تا ۶ کیلوگرم نخ ابریشم قابل استحصال است.

وی با بیان این که هر ۲ جعبه نوغان برای یک نفر ایجاد اشتغال می‌کند ادامه داد: با توجه به حجم سرمایه‌گذاری پایین مورد نیاز و مدت کوتاه به ثمر نشستن این فعالیت اقتصادی این میزان اشتغال بسیار خوب و کمک شایانی برای خانوارهای روستایی محسوب می‌شود.

رییس اداره توسعه نوغانداری خراسان رضوی گفت: بیش از ۸۰ درصد کل پیله تر تولیدی کشور به استان خراسان رضوی آمده و در شهر بایگ تربت‌حیدریه به نخ ابریشم تبدیل می‌ شود.

نصیری افزود: توزیع تخم نوغان از پنجم فروردین  ماه آغاز شده است و به فراخور سردسیری و گرمسیری شهرستانهای استان توزیع آن تا پایان اردیبهشت ماه ادامه دارد.

برگ توت، کیمیای نوغانداری

رشد و پرورش کرم ابریشم منوط به تامین یک خوراکی منحصر به فرد، ارزان و فراوان در خطه خراسان رضوی و البته با مدعیان فراوان است و آن چیزی نیست جز برگهای درخت توت.

یکی از زیباترین جلوه های بهار و تابستان در هیاهوی شهرها و سکوت روستاها، درختان سبز توت هستند که نوع نر آن سایه ساری است در معابر و خیابانها و نوع ماده آن با میوه شیرین و مروارید رنگش به جز زیبایی و طراوت، شیره جان خود را نیز به شهروندان و روستائیان عرضه می‌کند.

درخت توت اما مهمترین نیاز حوزه نوغانداری به منظور پرورش کرم ابریشم نیز محسوب می‌شود زیرا برگ توت تنها غذای کرم ابریشم است ولی این نیاز باید از درختان توت نر و بدون میوه تامین شود. موسم بهار و پرورش کرم ابریشم نیاز به استفاده از برگ درختان توت را اوج می‌دهد و اگرچه جعبه‌های تخم نوغان توسط سازمان جهاد کشاورزی توزیع می‌شود اما این سازمان تعهد و وظیفه‌ای برای تامین برگ توت مورد نیاز فعالان و تولیدکنندگان این بخش ندارد اما با هدف حمایت و توسعه از این صنعت با توزیع نهال رایگان در بین روستائیان تلاش می‌شود تا نسبت به ترویج و توسعه نوغانداری اقدام شود.

رییس اداره توسعه نوغانداری خراسان رضوی در این زمینه گفت: امسال ۶۲ هزار اصله نهال درخت توت در بین متقاضیان توزیع شده است که سهم شهرستان تربت‌حیدریه تعداد هشت هزارنهال بوده است.

نصیری با بیان این که نهال توزیع شده از نوع اصلاح شده ژاپنی است افزود: غیر از این میزان نهال توزیع شده هم اکنون سه هزار و ۴۰۰ هکتار توتستان در استان داریم که در روستاها و نقاط مختلف پراکنده هستند.

وی افزود: توزیع نهال رایگان کمک شایانی برای سنوات پیش رو در حمایت از این صنعت است.

خراسان رضوی پایتخت ابریشم‌کشی

در حالی که ۸۵ درصد فرآیند ابریشم کشی از تولیدات پیله ابریشم در پایتخت ابریشم کشی کشور یعنی خراسان رضوی انجام می‌شود، شهر بایگ و روستای بسک در شهرستان تربت حیدریه مهمترین مناطق هنر صنعت ابریشم کشی در این استان محسوب می‌شوند و روستای بسک به واسطه همین جایگاه به عنوان روستایی ملی ثبت شده است.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی با بیان این که در این استان بیش از سه هزار روستای دارای سکنه وجود دارد که بسک تنها روستایی است که به عنوان روستای ملی صنایع دستی در رشته ابریشم کشی به ثبت رسیده است افزود: بر اساس قانون، این اقدام مقدمه‌ای برای ثبت جهانی این روستای ۳۴۲ نفری و ۱۱۷ خانواری است.

ابوالفضل مکرمی فر اضافه کرد:روستای بسک علاوه بر آنکه دارای جاذبه‌های طبیعی و گردشگری متنوع است تعداد حدود ۱۰۰ چرخ ابریشم کشی در آن وجود دارد و ۹۵ درصد جمعیت آن به شغل ابریشم کشی اشتغال دارند.

وی ادامه داد: وجود حدود ۲ هزار کارگاه ابریشم کشی در شهر بایگ و روستای بسک شهرستان تربت حیدریه رتبه نخست کشور را در این عرصه به نام این شهرستان سند زده است.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی با اشاره به این که تولید اصلی فرآیند نوغانداری، پیله ابریشمی است که از آن الیاف ابریشم حاصل می‌شود افزود: از میان تمامی تارهای منسوجات، ابریشم به دلیل ویژگی خاص خود از جمله سبکی، نرمی، مقاومت در نوسانات گرمایی، رنگ پذیری، جاذب رطوبت بودن، عایق پذیری الکتریکی و به طور کلی لطافت، ظرافت و دوام، جایگاه ویژه و ممتازی دارد.

مکرمی فر افزود: به همین دلیل در دنیا منسوجات ابریشم را ملکه منسوجات می‌نامند و ابریشم به عنوان ماده اولیه در تولید محصولاتی مانند فرش، پارچه، پیراهن، شال گردن، آویزهای دیواری و تزئینات داخلی منزل استفاده می‌شود.

او اضافه کرد: روزانه در هر کارگاه ۲ کیلوگرم و سالانه بیش از ۱۱۰ هزار کیلوگرم نخ ابریشم در شهرستان تربت حیدریه تولید می‌شود.