اَبیانه روستایی از توابع بخش مرکزی شهرستان نطنز در استان اصفهان است. این روستا در ۳۵ کیلومتری شمال غربی نطنز، در دامنهی کوه کرکس است. این روستا یکی از بلندترین نقاط مسکونی در ایران است. ارتفاع از سطح دریا در این روستا ۲۲۲۲ متر می‌باشد. به اعتبار معماری بومی و بناهای تاریخی پُرتنوع آن، از روستاهای مشهور ایران است. ابیانه با آب و هوای معتدل، دارای موقعیت طبیعی مساعدی است. این روستا در دهستان برزرود قرار دارد و براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۵، جمعیت آن ۳۰۱ نفر (۱۴۷ خانوار) بوده‌است.
در زبان محلی به ابیانه ویونا (viuna) می‌گویند و (vi) به معنای بید و ویانه (viyane) به معنای بیدستان است. (ابیانه در گذشته بیدستان بوده‌اس در طول زمان ویونا به ابیانه دگرگون شده‌است). آثار و بناهای تاریخی که در ابیانه وجود دارد مربوط به دوره‌های ساسانی، سلجوقی، صفوی و قاجار است. این آثار نشان‌دهنده ی قدمت تاریخی این زیست‌گاه انسانی است. مردم به کشاورزی، باغداری و دامداری مشغول‌اند که با روش‌های سنتی اداره می‌شود. بیشتر زنان در امور اقتصادی با مردان همکاری دارند. در این روستا برای آبیاری مزارع و باغات از هفت رشته قنات استفاده می‌شود. گندم، جو، سیب‌زمینی و انواع میوه به‌خصوص سیب، آلو، گلابی، زردآلو، بادام و گردو محصولات این روستا است.
در سال‌های اخیر با گسترش قالی‌بافی در ابیانه نزدیک به ۳۰ کارگاه قالی‌بافی در آنجا دایر شده‌است. در گذشته گیوه بافی از جمله مشاغل پُردرآمد زن‌های ابیانه بوده که امروزه تا حدی متروک شده‌است. پوشش سنتی، هنوز هم میان آن‌ها رواج دارد و در حفظ آن تاکید و تعصب از خود نشان می‌دهند. در مردان، شلوار گشاد و درازی از پارچه ی سیاه (دوید یا همان دبیت، شلوار مردان بختیاری) و در زن‌ها، پیراهن بلندی از پارچه‌های گل‌دار و رنگارنگ است. زن‌های ابیانه معمولا چارقدهای سفیدرنگی بر سر دارند.
برای آنانکه اولین بار به ابیانه می روند، بیش از هر چیز چشم‌انداز روستایی خانه‌ها جذاب است، چرا که معماری در ابیانه، سبک و سیاقی متفاوت با دیگر روستاهای ایران دارد. نمای خانه‌ها یک‌دست سرخ است چرا که ساکنان با خاکی سرخ‌رنگ که از معدنی در نزدیکی روستا به دست می‌آید، نمای خانه‌شان را تزیین می‌کنند. در چرایی اینکار افسانه‌سرایی‌های بسیاری شده است، اما هرچه که باشد، اینک ابیانه به آن مشهور و زیباست.
در ابیانه خانه‌ها در چند طبقه ساخته شده‌اند که گاه درمیان آن‌ها خانه‌های چهار طبقه نیز دیده می‌شود. وسعت کم روستا در کنار شیب بالای دامنهی کوه، باعث شده این نوع معماری در ابیانه رواج یابد. کوچه‌ها معمولا تنگ و تاریک است و قدم زدن در آن‌ها حس سفر در زمان را تداعی می‌کند، خصوصا که ابیانه روستایی تاریخی است و از چهار دوره تاریخی ساسانی، سلجوقی، صفوی و قاجار آثاری تاریخی در خود جای داده است. تاریخ ابیانه نشان می‌دهد که روستا مکانی محبوب و ایده‌آل برای زندگی بوده چرا که در ۱۵۰۰ سال اخیر پیوسته مسکونی بوده است. به طور سنتی تمام خانه‌ها در ابیانه دارای ایوان و طارمی در نمای خارجی خود هستند که این ویژگی باعث جذابیت بیشتر و تنگ‌تر شدن کوچه‌ها شده است.
جاذبه های تاریخی درون ابیانه
این روستا چندین اثر تاریخی با ارزش دارد که برخی از آن‌ها عبارتند از:
آتشکده هارپاک، دژهای ابیانه، مساجد ابیانه، صومعه هینزا.
سوغات ابیانه
برخی از سوغاتی های ابیانه خوراکی هستند و برخی دیگر صنایع دستی هستند. لبنیات که از دل آب و هوای کوهستانی آن به دست می‌آید، در کنار سیب، زردآلو، گردو و بادام سوغاتی‌های خوردنی آن را تشکیل می‌دهند. زیورآلات، گیوه و قالی ابیانه هم مانند سایر نقاط ایران، برخواسته از تفکر و دغدغه‌ی مردم قدیم این منطقه است و هم اکنون نیز در این روستا دیده می‌شود.
سخن آخر
ابیانه بسیار بیشتر از یک روستاست. در ایران انگشت شمارند روستاهایی که تا به این حد غنی از تاریخ و فرهنگ باشند. طبیعت، فرهنگ، هنر و ذوق بشری دست به دست هم داده‌اند تا ابیانه، تافته جدا بافته باشد. این روستا از محبوب‌ترین مقاصد گردشگری برای توریست‌های خارجی است و صنعت گردشگری در آن رونق بسیاری دارد. ابیانه گوهری هزار و پانصد ساله است و هر کوچه‌اش قرن‌ها خاطره دارد. باشد که پاسدارش باشیم.
