آنفلوانزای پرندگان

آنفلوانزای پرندگان بیماری که بیش از شیوع هر بیماری دیگر و حتی بیش از طاعون در قرون وسطی قربانی گرفت. نام این بیماری آنفلوانزای مرغی بود که در آن زمان، نام آنفلوانزای اسپانیایی را بر آن نهادند.

با پیشرفت روزافزون علم و روی کارآمدن روش‌های پزشکی مختلف، همچنان دیده می‌شود که گاهی بروز یک بیماری، بدون این که راهی کارآمد و مفید برای درمان آن عرضه شود هزاران نفر را به کام مرگ می‌کشاند. درواقع اگر تا قرن‌ها پیش دیفتری، سرخک و … در زمره بیماری‌های مرگ‌آور به‌حساب می‌آمد و حتی نام آنها سبب ترس و وحشت افراد می‌شد، در قرن ۲۰ و پس از آن بیماری‌های عفونی زمینیان را تهدید می‌کند که برای بسیاری از آنها هنوز راه درمانی یافت نشده است.

زمانی که سازمان‌های بهداشتی کشورها برنامه‌های بهداشتی مختلفی را پیگیری می‌کردند و نوید ریشه‌کنی بسیاری از بیماری‌ها را به مردم می‌دادند، نوعی بیماری در سال ۱۹۱۸ گریبان‌گیر اسپانیا شد که به روایت تاریخ تا سال بعد از آن بیش از نیمی از جمعیت کره پهناور خاکی (حدود یک میلیارد نفر) را بیمار ساخت و بیش از پنجاه میلیون نفر را به کام مرگ کشاند.

بیماری که بیش از شیوع هر بیماری دیگر و حتی بیش از طاعون در قرون وسطی قربانی گرفت. نام این بیماری آنفلوانزای مرغی بود که در آن زمان، نام آنفلوانزای اسپانیایی را بر آن نهادند. این که احتمالاً منشا این بیماری در خاور دور بوده است، دلیل شهرت آن به آنفلوانزای اسپانیایی از آنجاست که اسپانیا اولین کشوری بوده که شیوع وسیع آن را گزارش داده است.

گفته می‌شود که گسترش این ویروس احتمالاً دلیل پایان جنگ جهانی اول بوده است چون سربازان بیش ازحد مریض بودند که در جنگ شرکت کنند و در آن زمان تعداد تلفات ناشی از ابتلا به آنفلوانزا در میان طرفین متخاصم بیش از کشته‌شدگان در میدان نبرد بود.

انتقال ویروس آنفلوانزا

تا چندی پیش تصور می‌شد که آنفلوانزای مرغی تنها ماكیان را مبتلا می‌کند و عامل مولد آن ویروسی است که با ساختار فیزیکی پرندگان سازگار شده است. این بیماری کشنده را برخی سارس جدید نامگذاری کرده‌اند. در مقایسه با سارس باید گفت از آنجاکه آنفلوانزای مرغی برخلاف سارس به‌صورت دوره‌ای درحال گردش است، اما سارس را می‌توان برای مدتی تحت کنترل قرار داده و شیوع آن را متوقف کرد. وضعیت به همین صورت در حال پیشروی بود تا چندی پیش هیئت تحقیقی انستیتو ملی تحقیقات پزشکی هشدار داد که از انتقال ویروس‌ها میان نمونه‌های زیستی نمی‌توان جلوگیری کرد. در ابتدا تصور نمی‌شد که این بیماری به انسان منتقل شود و در صورت انتقال در مواردی سبب مرگ شود، ولی پس از مرگ شش نفر بیمار مبتلا به آنفلوانزای مرغی در ویتنام که همگی کودک بودند با اعلام وضعیت فوق‌العاده، جنگ تک‌تک کشورها علیه این بیماری آغاز شد.

درواقع در سال‌های اخیر ظاهراً این ویروس به گونه‌های دیگر جانداران نیز منتقل شده و موجب ابتلای انسان‌ها به این بیماری شده است. آنچه نگرانی‌ها را در این اواخر بیشتر کرده این است که آنفلوانزای مرغی آلوده کردن پستانداران ازجمله پلنگ‌ها و ببرها را آغاز کرده است. یک بررسی اخیر آزمایشگاهی نشان داد که ویروس آنفلوانزای مرغی می‌تواند درمیان گربه‌ها نیز ردوبدل شود. همچنین این ویروس توانسته اردک‌ها را بدون بروز بیماری و علائم ظاهری آن آلوده کند.

نحوه انتقال به انسان

در دسامبر گذشته دانشمندان موفق شدند رمز تمامی کدهای ژنتیکی مرغ را شکسته و به این ترتیب نقشه ژن‌های آن موسوم به ژنوم را تهیه کنند. این گروه بین‌المللی از دانشمندان، موفق به رمزگشایی ژنی نوعی مرغ وحشی به نام گالوس گالوس شده‌اند که گمان می‌رود اجداد اولیه مرغ‌های اهلی امروز باشند. این مرغ‌ها در آسیای جنوب شرقی زیست می‌کنند. اما این دستاورد بزرگ هم می‌توانست در تولیدات بهتر و باکیفیت‌تری از طيور منجر شود و هم درک بهتری از نحوه انتقال آنفلوانزای مرغی به انسان را فراهم کند.

طبق تحقیقات به عمل آمده، انسان و مرغ از اجداد مشترک چندصد میلیون ساله پدید آمده‌اند. طی تحقیقاتی که اخیراً انجام شده است، دانشمندان دریافته‌اند که انسان و مرغ هنوز بخشی از اطلاعات ژنتیکی ۳۱۰ میلیون سال قبل را، یعنی قبل از زمانی که راه تکامل آنها ازهم جدا شده است حفظ کرده‌اند.

بر اساس تحقیقات به‌عمل آمده در حدود ۶۰ درصد ژن‌های فعال مرغ دارای معادلی انسانی هستند. این شباهت‌ها می‌تواند به آشکار شدن مسیر انتقال ویروس آنفلوانزای مرغی از مرغ به انسان کمک کند. این در حالی بود که در سال جاری میلادی ایوان برنی از موسسه بایوانفورماتیک اروپایی و یکی از محققانی که کد ژن‌های مرغ را شکسته بود، گفت: این تحقیقات مجموعه‌ای باورنکردنی از ابزارها را برای مطالعه تفاوت‌های ژنتیکی این پرندگان در اختیار بشر قرار داده است. وی همچنین افزود: ما می‌دانیم که تفاوت‌های زیادی میان انواع مختلف مرغ و انواع مختلف پرندگان و همچنین راه‌های مختلفی که این دو، بیماری را منتقل می‌کنند وجود دارد.

انتقال آلودگی از پرندگان به انسان

شیوع آنفلوانزای مرغی معمولاً به این صورت است که مرغ آلوده شمار اندکی از خریداران با قصابان و فروشندگان را نیز آلوده می‌کند.

اما روند انتشار آلودگی همان‌جا متوقف شده و این ویروس به بقیه سرایت نمی‌کند.

اولین مرحله از آلودگی زمانی است که ویروس آنفلوانزا به سلول می‌چسبد و در مرحله بعدی در آن رشد می‌کند. ویروس عمل اتصال به سلول را با استفاده از مولکول‌های شاخه‌ای موسوم به هماگلوتینز انجام می‌دهد هماگلوتینزها به گیرنده‌های ویژه‌ای بر روی سطح سلول متصل می‌شوند. گیرنده‌هایی که هماگلوتیترها به آن متصل می‌شوند در انسان و پرندگان متفاوت‌اند. به همین دلیل، معمولاً آلودگی از پرندگان به انسان منتقل نمی‌شود.

گمان می‌رود که جهش‌های ژنتیکی متوالی در طی سال‌های متمادی سبب پدید آمدن نوع خاصی از این ویروس گشته است که توانایی انتقال به انسان را نیز دارد. این حالت وضعیت خطرناکی است، به‌خصوص که در دنیای امروزه، گوشت طیور به‌عنوان یک منبع غذایی بزرگ است و نیز شمار افرادی که با طیور در ارتباط هستند بالاست.

در صورتی‌که ژن‌های ویروس‌های مرغی و انسانی در این شرایط با یکدیگر ترکیب شوند ویروس می‌تواند از فردی به فرد دیگر منتقل شود و درنتیجه یک آنفلوانزای عالم‌گیر شایع خواهد شد. در این صورت ویروسی با کشندگی آنفلوانزای پرندگان و با شدت انتقال آنفلوانزای انسانی پدید خواهد آمد. این امر خطر آلودگی مرغداران را افزایش می‌دهد.

درواقع این ویروس اغلب، در فضولات پرندگان یافت می‌شوند و مرغدارانی که این ویروس را تنفس می‌کنند به آن مبتلا می‌شوند. تقریباً هیچ فردی به‌طور طبیعی دربرابر ویروس جدید مصونیت نخواهد داشت. در حالی‌که این ویروس می‌تواند ظرف ۶ ماه به همه مناطق جهان برسد. در این صورت هیچ‌کس نمی‌داند ما چقدر به زمان این اپیدمی احتمالی جهانی نزدیک هستیم اما بسیاری از دانشمندان می‌گویند که ما به این نقطه خواهیم رسید.

عوارض این بیماری در انسان

علائم آنفلوانزای پرندگان تب، سردرد و درد مفاصل است در برخی از موارد نیز، انسان‌های مبتلا به این بیماری، بینایی خود را ازدست می‌دهند.

بسیاری از پزشکان می‌گویند که برای درمان این بیماری از همان روند درمان آنفلوانزای عادی بایستی پیروی کرد. اما درکل پزشکان پیشگیری را بهترین راه مقابله با این بیماری می‌دانند. این درحالی بود که چندی پیش محققان موفق شدند واکسنی تهیه کنند که می‌تواند انتشار بیماری آنفلوانزای مرغی را بر روی انسان متوقف کند.

بر اساس تحقیقات صورت گرفته توسط تیم سازنده واکسن آنفلوانزا، احشام مانند گاو و گوسفند دربرابر آن مصونیت دارند که باتوجه به مطالب ذکر شده در بخش‌های قبل، این مورد نیز نیاز به گذشت زمان و نحوه برخورد سیستم‌های دفاعی و فیزیولوژیکی این دام‌ها دربرابر عفونت‌های احتمالی دارد.

نتیجه‌گیری

به‌نظر می‌رسد باتوجه به دوره‌ای بودن این بیماری و همچنین اخطارهای مختلف سازمان‌های بهداشتی جهانی و از سوی دیگر هم‌جواری ایران با کشور روسیه که طی روزهای اخیر کانون مهم این بیماری مهلک بوده است. آماده بودن برای مقابله آنی در برابر این بیماری یکی از بهترین راه‌های مقابله با این بیماری باشد.

دکتر یوسف نادری (استادیار گروه علوم دامی دانشگاه آزاد اسلامی داحد آستارا)