زنبور های گرده افشان بامبل

نقش گرده افشاني و زنبورهاي گرده افشان بامبل

امروزه در بسياري از مناطق دنيا به منظور كمك به عمل گرده افشاني و افزايش عملكرد و كيفيت محصول توليدي، توليدكنندگان محصولات گلخانه اي از استقرار كلوني هاي زنبور (به خصوص زنبورهاي بامبل) در گلخانه استفاده مي كنند و افزايش عمل گرده افشاني گل ها (به ويژه در فصل سرما كه ميزان توليد دانه گرده كم مي شود) از جمله راهكارهاي مؤثر جهت افزايش كمي و كيفي بسياري از محصوالت گلخانه اي است.

به عنوان مثال تأثير عمل گرده افشاني بر توليد چند محصول گلخانه ای به شرح ذيل مي باشد:

گوجه فرنگي

گوجه فرنگي داراي گل هاي كامل و گياهي خودگرده افشان است. مشكالت ناشي از گرده افشاني ضعيف در اين گياه شامل تشكيل ميوه هاي بدشكل، ميوه هاي كوچك و ريزش گل ها (عدم گرده افشاني) مي باشد.

در مزرعه گرده افشاني گل ها توسط باد و حشرات صورت مي گيرد اما در محيط گلخانه براي اطمينان از حداكثر تشكيل ميوه بايد به گرده افشاني توجه شود لذا الزم است در شرايط گلخانه اي، گل هاي گوجه فرنگي به وسيله حشرات به ويژه زنبورهاي بامبل گرده افشاني شود.

فلفل دلمه اي

فلفل داراي گل هاي كامل است و هر چند از نظر گرده افشاني گياهي خودگشن است اما تا حدودي دگر گشني هم در آن وجود دارد. شكل ميوه در طي تشكيل تخمدان هم تحت تاثير دما و هم عدم وجود بذر قرار مي گيرد. ميوه بدون بذر، كوچكتر، صاف با پريكارپ نازكتر از حد معمولي و داراي شكل نامنظم مي باشد.

در فضاي باز حشرات به عنوان عامل دگر گرده افشاني در فلفل در نظر گرفته مي شوند اما در محيط گلخانه خصوصا” در ماه هاي سرد سال، جوانه زني دانه هاي گرده كم است بنابراين به منظور افزايش توليد ميوه و بهبود كيفيت محصول استفاده از زنبورهاي بامبل(bees bumbel) در گلخانه توصيه ميگردد.

طالبي

دانه هاي گرده در كدوئيان از جمله طالبي سنگين و چسبنده مي باشد. در مزرعه باد عامل گرده افشاني است اما در محيط گلخانه، گرده ها توسط باد جابجا نمي شوند. با توجه به اهميت گرده افشاني براي طالبي بويژه گل هاي ماده تشكيل شده در اولين مرحله (با تلقيح اين گل ها توليد ميوه هاي زودرس و بزرگ توليد مي كنند) براي گرده افشاني معموال” از زنبور استفاده مي شود و بهترين كار رها كردن زنبورهاي بامبل در گلخانه مي باشد.

هندوانه

هندوانه گياهي يك پايه بوده و گل هاي نر و ماده ي آن به طورجداگانه روي يك بوته قرار دارند و گياهي است دگر گرده افشان كه حشرات به ويژه زنبور عسل نقش مهمي در گرده افشاني آن دارند.

توت فرنگي

در توت فرنگي براي ايجاد ميوه با شكل مناسب همه مادگي هاي گل بايد گرده افشاني شوند. در فضاي باز باد و حشرات به توزيع مناسب گرده توت فرنگي كمك مي كنند. در شرايط گلخانه براي انجام عمل گرده افشاني و تلقيح بهتر گل هاي توت فرنگي مي توان از كندوي زنبور بامبل استفاده نمود.

معرفي زنبورهاي بامبل

زنبور هاي عسل مدت هاي زيادي است كه در كنار توليد عسل از سوي كشاورزان با هدف كمك به گرده افشاني در باغ ها و مزارع مورد استفاده قرار مي گيرند.

وليكن ايده ي اهلي سازي زنبور هاي بامبل از سال ۱۹۱۲ ميالدي مطرح شد و پس از تالش هاي بسيار توسط دانشمندان مختلف در دهه ۱۹۷۰ به حقيقت پيوست.

زنبور هاي بامبل از جنس Bombus داراي گونه هاي متعددي مي باشد ولي گونه terrestris.B به دليل پراكندگي طبيعي زياد در منطقه اوراسيا و همچنين توانايي توليد كلني بزرگ و قدرت سازگاري با شرايط پرورش براي تجاري سازي انتخاب شده است. با اين حال براي مناطق ديگر دنيا گونه هاي
ديگري هم به صورت تجاري پرورش مي يابند.

در طبيعت كلوني هاي بامبل در پائيز مي ميرند و تنها ملكه هاي جوان و تلقيح شده به صورت جداگانه در خاک زمستان گذراني مي كنند. در بهار، هر ملكه يك كلوني جديد مي سازد.

اولين دسته تخم ها پس از ۴ تا ۵ روز تفريخ مي شوند. در ابتدا ملكه مجبور است همه كار ها را خودش انجام دهد و براي خود غذا تهيه كند. الرو ها با مخلوطي از شهد و گرده جمع آوري شده از گل ها تغذيه مي شوند.

وقتي اولين كارگر هاي بالغ ظاهر شدند، ملكه ديگر كندو را ترک نمي كند. كارگر ها شروع به جمع آوري غذا و نگهداري از نوزادان مي كنند. بعد از توليد۱۵۰  تا ۴۰۰ كارگر، ملكه هاي جوان و افراد نر توليد مي شوند. از اين زمان به بعد، فعاليت كلني كاهش مي يابد. ملكه پير ديگر تخم نمي گذارد و در نهايت مي ميرد.

با يك مكله لقاح يافته جوان چرخه ي جديد آغاز مي شود. زنبور هاي بامبل به گرده به عنوان يك منبع پروتئيني براي نمو الرو ها و ساخت كلوني نياز دارند. آنها همچنين به شهد به عنوان يك منبع كربوهيدرات براي تامين انرژي نيازمند هستند.

وقتي گل هاي يك محصول خاص (براي مثال گوجه فرنگي) شهد توليد نمي كند، كلوني بايد به وسيله يك محلول قندي مكمل تغذيه شود. در حال حاضر انواع مختلفي از كندوهاي زنبورهاي بامبل جهت كشت هاي مختلف وجود دارند كه تفاوت اين كندوها از نظر جمعيت زنبورهاي موجود و طول عمر كندو متفاوت است.

تعداد كندوي استاندارد مورد نياز به نوع گلخانه يا تونل، فصل، رقم، تعداد گياه در متر مربع بستگي دارد.

كاربرد زنبورهاي بامبل در گلخانه ها موجب افزايش حداقل ۱۱ درصد در ميزان عملكرد محصوالت گلخانه اي، بهبود كيفيت چشمگير محصول و نيز باعث كاهش مصرف سموم مي شود زيرا توليد كنندگاني كه از اين زنبورها در گلخانه هاي خود استفاده مي كنند ناچارند از سموم ايمن تر استفاده كنند تا بتوانند زنبورهاي خود را حفظ نمايند.

در واقع استفاده از اين حشرات روشي براي كاهش مصرف سموم مي باشد و اين راهكاري بوده كه در اسپانيا براي ترويج كنترل بيولوژيك هم استفاده شده است.

زنبورهاي بامبل قدرت توليد عسل را دارند اما اين زنبورها عسل را در حد مصرف خودشان توليد مي كنند. زنبور هاي بامبل به گرده به عنوان يك منبع پروتئيني براي نمو الرو ها و ساخت كلوني نياز دارند.

آنها همچنين به شهد به عنوان يك منبع كربوهيدرات براي تامين انرژي نيازمند هستند.

گوجه فرنگي هاي گرده افشاني شده با زنبورهاي بامبل به دليل داشتن دانه هاي تلقيح شده بيشتر، عالوه بر ظاهر بهتر، گوشت بيشتري داشته و سنگين تر مي شوند.

براي گوجه فرنگي ، حدوداً يك كلني جهت گرده افشاني۳۰۰۰ -۱۰۰۰ متر مربع در طي ۶ تا ۸ هفته كافي خواهد بوداما بطور كلي در گوجه فرنگي بهترين نتيجه یک كندو براي ۲۰۰۰ متر است.

فلفل دلمه اي هاي گرده افشاني شده با زنبور هاي بامبل داراي دانه هاي بيشتر و در نتيجه شكل بهتر و  پريكارپ ضخيم تر خواهند بود. يك كلوني براي گرده افشاني ۵۰۰۰ – ۳۰۰۰ متر مربع در طي ۶ تا ۸ هفته كافي خواهد بود.

در توت فرنگي، زنبور هاي بامبل بر روي پايه گل ها (نهنج) مي نشينند و تمام مادگي ها را گرده افشاني مي كنند. اين امر تبديل شدن پايه ي گل به يك ميوه زيبا و آبدار را تضمين مي كند. يك كلوني براي گرده افشاني ۳۰۰۰ – ۲۰۰۰ متر مربع در طي ۶ تا ۸ هفته كافي خواهد بود.

زنبورهاي بامبل به عنوان حشرات گرده افشان خصوصيات منحصر به فردي دارند كه كه آنها را از زنبور هاي عسل و ساير گرده افشان ها متمايز كرده و باعث شده براي گرده افشاني در گلخانه ها از آنها استفاده شود.

اين خصوصيات عبارتند از:

۱- گل هاي فاقد شهد مانند گل گوجه فرنگي و كيوي براي زنبور عسل چندان جذاب نيستند در حالي كه زنبورهاي بامبل به دنبال گرده هستند نه شهد و اين گل ها را به خوبي گرده افشاني مي كنند.

۲- اين زنبورها عالوه بر جمع آوري گرده، داراي قدرت لرزاندن گل هستند كه زنبورهاي عسل فاقد اين قدرت مي باشند.

۳- در شرايط گلخانه (رطوبت باال و شدت تابش كم آفتاب) نسبت به زنبور هاي عسل فعال تر هستند.

۴- زنبورهاي بامبل به دليل داشتن جثه بزرگتر و توانايي بيشتر، در يك زمان ثابت توانايي گرده افشاني گل هاي بيشتري را نسبت به زنبورهاي عسل دارند.

۵- اين حشرات، مانند زنبور هاي عسل سيستم ارتباط جمعي ندارند .عدم داشتن سيستم ارتباطي مانند زنبورهاي عسل ، منجر به يافتن گل هاي گياهان با شهد بيشتر مي شود.

۶- زنبورهاي بامبل رفتار تهاجمي كمتري نسبت به زنبورهاي عسل داشته و توليدكننده و كارگران گلخانه را كمتر مورد آسيب قرار مي دهند.

۷- زنبورهاي بامبل در هواي بادي و ابري فعاليت كرده و مانند زنبورهاي عسل در كندو باقي نمي مانند.

۸- اين زنبورها در دماهاي پايين به فعاليت خود ادامه مي دهند.

۹- اين زنبورها مانند زنبورهاي عسل مشكالت بيماري نوزما و كنه هاي واروآ را نيز ندارند.

۱۰- اين زنبورها در مقايسه با زنبور عسل حساسيت كمتري نسبت به جابجايي كندو دارند.

۱۱- يكي ديگر از خصوصياتي كه گرده افشاني با زنبور هاي بامبل را بي دردسرتر و سودمند تر مي سازد اين است كه زنبور هاي بامبل فقط گل هايي را كه به رسيدگي فيزيولوژيك رسيده اند و بوي خاصي از خود ترشح مي كنند، بازديد مي كنند.

گرد آوري و تنظيم: دكتر معصومه حبشي

منابع مورد استفاده:

– محمد رضا حسندخت. ۱۹۳۱ .تكنولوژي توليد سبزي ها. انتشارات سلسله. چاپ اول. ۶۷۵ص.
– محمد رضا حسندخت. ۱۹۳۵ .مديريت گلخانه،تكنولوژي توليد محصوالت گلخانه اي . انتشارات سلسبيل. چاپ دوم. ۹۷۵ص.
– عبدالكريم كاشي و جمشيد. حكمتي. ۱۹۷۱ .پرورش توت فرنگي. چاپ احمدي.. چاپ اول. ۱۲۱ص.
– مصطفي مبلي و پروان عقدك . ۱۹۳۱ .تكنولوژي پرورش سبزي هاي گلخانه اي، در كشت خاكي و بدون خاك. انتشارات اركان دانش. چاپ
اول. ۱۷۷ص.
– رحيم عبادي و اصغر احمدي.۱۹۳۹.پرورش زنبور عسل.چاپخانه راه نجات اصفهان.۶۷۲ ص.

بیشتر بخوانید:

مزایای وجود گرده افشان ها