زراعت گیاهان داروئی “ترخون”

ترخون یکی از سبزی های پر طرفداره که  در سبزی خوردن مصرف میشه. خاص بودن ترخون به دلیل مزه ی تند ، گس و شیرین آن است.از ریشه این گیاه ، هرساله ساقه‌های زیادی می روید که گاهی بلندی آنها به ۷۰ تا ۸۰ سانتیمتر می رسد.

برگ این گیاه باریک و بلند و به رنگ سبز تیره بوده و مزه آن تُند و بسیار معطر میباشدترخون را به عنوان سبزی خام مصرف می کنند و برای معطر ساختن خیارشور و سالاد و غیره استفاده می کنند.

ترخون گیاهی است علفی و چند ساله از خانواده کاسنی که ارتفاع آن تا ۱ متر نیز می رسد. برگ های باریک و بلند آن به رنگ سبز روشن و براق هستند. گل های زرد رنگ این گیاه بصورت گل آذین خوشه در انتهای ساقه اصلی نمایان می شوند.

نام گونه این گیاه (دراکونکولوس) از کلمه دراگون به معنای اژدها گرفته شده است وعلت این نامگذاری اثرات شفابخش این گیاه در درمان نیش خوردگی انسان از مارها و حیوانات سمی می باشد.

اهمیّت:

ترخون در تهیّه بسیاری از غذاها مصرف می شود.

از خواص درمانی ترخون در رفع بیماری های عروقی، تصلّب شرایین و هضم غذا استفاده می گردد.

از اسانس ترخون در صنایع عطر و ادوکلن و صنایع غذایی بهره می گیرند.

گیاهشناسی:

خانواده: آفتابگردان Compositae) Asteraceae)

جنس و گونه: Artemisia dracunculus واریته فرانسوی

ترخون گیاهی علفی و چندساله است که به ارتفاع ۱۵۰ سانتیمتر رشد می کند.

این گیاه دارای ریشه های مستقیم و ساقه های زیر زمینی )استولن( افقی می باشد.

برگ ها باریک، بلند، بدون دندانه و فاقد کُرک هستند.

گل ها به صورت مجتمع در قالب یک خوشه قرار می گیرند.

ترخون دارای دو واریته مشخص به نام های:

الف- واریته روسی

ب – واریته فرانسوی

واریته فرانسوی اسانس بیشتری دارد.

نوع مصرف:

از سرشاخه های ترخون به منظور تهیّه اسانس استفاده می کنند.

اسانس ترخون را در صنایع غذایی، عطر، ادوکلن و دارو بکار می برند.

برگ های خشک ترخون به عنوان ادویه مصرف می گردند.

برگ های سبز ترخون به صورت سبزی خوردن استفاده می شوند.

مهمترین ماده مؤثره ترخون را “استراگول” تشکیل می دهد.

نیازهای رشد:

ترخون در خاک هایی با بافت متوسط، PH  ۵.۵-۶.۷، حاصلخیز و شوری کمتر از ۸ میلی موس رشد می کند.

ترخون مقاوم به سرما است بطوریکه تا ۱۵- درجه سانتیگراد را تحمل می کند.

وجود شرایط گرم و آفتابی براسانس گیاه می افزاید.

آماده سازی زمین و کاشت:

زمین را در پائیز شخم می زنند تا بقایای گیاهی بپوسند سپس کود دامی را با خاک مخلوط می کنند.

شخم دوّم را در اوایل بهار انجام می دهند و با دیسک و ماله زمین را هموار می سازند.

۱- در روش تکثیر با بذر به ۳۰۰ – ۲۰۰ گرم بذر در هکتار نیاز می باشد که آنها را در اواخر اسفند در خزانه می کارند و در مرحله ۴ برگی در زمین اصلی نشاء می نمایند.

۲- در روش تکثیر با قلمه به دلیل عدم تولید بذر در برخی انواع ترخون به ساقه های سبز نیاز می باشد.

اینگونه ساقه ها را در خزانه هایی با بستر ماسه ای ریشه دار می کنند و آنگاه آنها را به زمین اصلی منتقل می نمایند امّا این روش درصد موفقیت کمتری دارد.

۳- روش تکثیر پاجوش : از هر بوتۀ ۴ – ۳ ساله ترخون در بهار می توان ۴۰ – ۲۰ پاجوش تهیّه نمود . برای این منظور پای بوته ها را در بهار با خاک نرم می پوشانند تا پاجوش های بیشتری تولید شوند.

پاجوش ها را در اواخر بهار به زمین اصلی منتقل می نمایند و زمین را فوراً آبیاری می کنند.

این روش بسیار رایج است.

۴- روش تقسیم ریشه : پایه های مادری ترخون که بیش از ۴ سال عمر دارند، برای تقسیم ریشه ها مناسبند. در این روش هر پایه مادری را به ۱۵ – ۱۰ قسمت تقسیم می کنند و قطعات استولن را در عمق ۱۵۱۰ –  سانتیمتری خاک می کارند.

تراکم کاشت را ۶۰ × ۵۰ – ۴۰ سانتیمتر انتخاب می کنند تا ۴۰ – ۳۵ هزار بوته در هکتار ایجاد شود.

دوره رشد ترخون ۷ سال است.

رشد سالانه ترخون از اول بهار تا اواخر آبان ادامه می یابد.

ترخون هرساله ۳ – ۲ دفعه برداشت می گردد.

ترخون را با گیاهان وجینی و خانواده لگوم ها در تناوب زراعی قرار می دهند.

نیاز آبی ترخون زیاد است لذا در خاک های سبک باید هر ۵ – ۴ روز یکبار و در خاک های سنگین هر ۷ – ۶ روز یکبار آبیاری گردد.

علف های هرز ترخون را در چند مرحله وجین می کنند زیرا ترخون دارای رشد کند است.

از علف کش های “آفالون” و “آرزین” برای کنترل علف های هرز ترخون بهره می گیرند.

برداشت:

بهترین مرحله برداشت زمانی است که ۵۰ درصد گیاهان گل داده باشند لذا برداشت در ماه های تیر و شهریور انجام می گیرد امّا برداشت زودتر را می توان ۳ دفعه در سال انجام داد .

برداشت را از ارتفاع ۸ – ۷ سانتیمتری خاک انجام می دهند.

عملکرد اندام های هوایی تازه ۱۵ – ۱۰ تن در هکتار است که از آن ۲ -۱.۵ تن گیاه خشک حاصل می شود، که به تولید ۴۰ – ۳۰ کیلوگرم اسانس می انجامد.

از هر هکتار ترخون می توان یک تن برگ خشک در هر سال بدست آورد.

منابع و مآخذ:

۱) آخوندزاده، ش – ۱۳۷۹ – دایرة المعارف گیاهان دارویی – جهاد دانشگاهی تهران

۲) آریاپور، ع و همکاران – ۱۳۸۹ – گیاهان دارویی، معطر و صنعتی جنگل و مرتع – مؤسسه آموزش عالی علمی کاربردی کشاورزی

۳) اکبری نیا، احمد – ۱۳۸۲ – بررسی عملکرد و ماده مؤثره زنیان در سیستم های کشاورزی متداول، ارگانیک و تلفیقی – پایان نامه دکتری دانشگاه تربیت مدرس

۴) امیدبیگی، رضا– ۱۳۷۹ – تولید و فرآوری گیاهان دارویی، جلد سوّم – آستان قدس رضوی

۵) امیدبیگی، رضا – ۱۳۷۶ – رهیافت های تولید و فرآوری گیاهان دارویی، جلد دوّم – طراحان نشر

۶) اهوازی، مریم و همکاران – ۱۳۸۹ – بذر گیاهان دارویی، جلد اوّل – جهاد دانشگاهی تهران

۷) برنا نصرآبادی، فاطمه – ۱۳۸۴ – اثر زمان های مختلف بر رشد، عملکرد و مقدار اجزاء تشکیل دهندۀ اسانس بارشبی – پایان نامه کارشناسی ارشد تربیت مدرس

۸) پورفخاران، م و همکاران – ۱۳۹۰ – راهنمای جامع گیاهان دارویی، جلد دوّم – گنجینه سلامت

۹) جعفرنیا، س و همکاران – ۱۳۸۸ – راهنمای جامع و مصوّر خواص و کاربرد گیاهان دارویی – مجتمع آموزش کشاورزی سبز ایران

۱۰) حجازی، اسداله – ۱۳۷۲ – کلید بذرشناسی برای رشته های کشاورزی، جلد دوّم – جهاد دانشگاهی ماجد

۱۱) زرگری، علی – ۱۳۷۶ – گیاهان داروئی، جلد چهارم – دانشگاه تهران

۱۲) صمصام، ش – ۱۳۷۴ – پرورش و تکثیر گیاهان دارویی – نشر مانی

۱۳) طاهریان، کاظم – ۱۳۷۴ – اطلاعات گیاهان دارویی – مرکز تحقیقات منابع طبیعی سمنان

۱۴) عمویی، ع.م – ۱۳۸۸ – زراعت گیاهان دارویی و معطر، جلد اوّل – مؤسسه آموزش عالی علمی کاربردی کشاورزی

۱۵) قهرمان، ا – ۱۳۶۲ – فلور ایران – مؤسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع

بيشتر بخوانيد:

زراعت گیاهان داروئی “بابونه”

زراعت گیاهان داروئی “تاتوره”

زراعت گیاهان داروئی “بادرشبو”