پروتکل‌های بهداشتی دامپزشکی برای کنترل کرونا در حیوانات

« کریم امیری» روز چهارشنبه در گفت و گو با خبرنگار اقتصادی ایرنا با اشاره به تاکید رییس جمهوری در خصوص تشدید اقدامات مراقبتی و نظارتی و رعایت دقیق پروتکل‌های بهداشتی سازمان دامپزشکی و ضرورت همکاری و تلاش مضاعف مدیران اجرایی و بهداشتی استان ها برای کنترل سریعتر کرونا افزود: با کمک این پروتکل بهداشتی می توان به فراگیری و انتقال ویروس کرونا از طریق حیوانات خانگی دست پیدا کرد البته اکنون سازمان های بین المللی نیز اقدامات لازم را در این خصوص انجام می دهند اما ایران نیز از این قضیه مستثنی نیست و در این باره اقدامات لازم را انجام می دهد.

وی با بیان اینکه تاکنون در جهان انتقال ویروس کرونا از حیوانات خانگی به همدیگر یا به انسان دیده نشده است اظهارداشت: در صورت تصویب این پروتکل توسط ستاد مقابله با کرونا و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اعتباری به تحقیقات در این بخش اختصاص می یابد که می تواند به پیشرفت ما در آگاهی به این موضوع کمک کند.

پروتکل کووید- ۱۹ در حیوانات: کرونا ویروس ها ( Coronaviruses ) خانوده ای از RNA ویروس ها هستند که دلیل این نامگذاری وجود پروتئین های میخی به شکل تاج ( cor ona ) اطراف غشا لیپیدی این ویروس ها را گرفته و عفونت ها ناشی از کرونا ویروس ها در انسان و حیوانات شایع است.

برخی از سویه های آنها زئونوتیک بوده و قادر هستند بین انسان و حیوانات منتقل شوند اما بسیاری از سویه ها زئونوتیک نیستند.

اکنون آنچه که اثبات شده  پاندمی ۱۹ – covid  در نتیجه انتقال از انسان به انسان بوده است و تاکنون شواهدی مبنی بر انتشار بیماری توسط حیوانات، وجود ندارد، همچنین مستندات کافی برای اثبات ابتلای سگ به کووید ۹۱ و  اینکه بتواند عامل بیماری را به حیوان دیگر یا انسان منتقل کند نیست.

برای اینکه اثبات شود حیوانات نیز مستعد ابتلا به کووید- ۹۱ هستند، مطالعات بیشتر لازم است و در صورت مثبت بودن تست کووید- ۱۹  این حیوانات باید منشاء آلودگی و چگونه آلوده شدن آنها مشخص گردد. تا به امروز اطلاعات به دست آمده از موارد مثبت در حیوانات خانگی، بسیار اندک بوده و همه آنها حیواناتی بوده اند که با افراد مبتلا به کووید – ۱۹ در تماس نزدیک بوده اند.
برای اثبات این حقایق نیاز به همکاریهای بین بخشی و راهنمای مراقبت هماهنگ انسان- حیوان کووید – ۱۹ می باشد که در این دستورالعمل مراحل و نحوه اجرای این هماهنگی شرح داده شده است.

این دستورالعمل در قالب پنج جزء اصلی رصدو پایش، تشخیص، اقدامات کنترلی ، اموزش و ترویج و ارزیابی  و نظارت تنظیم شده است.

– رصد و پایش: هدف کلی برنامه درک و شناسایی عوامل تاثیرگذار و تعیین کننده در دینامیک عامل عفونت کووید – ۱۹ در انسان و حیوانات بوده که به همین منظور بررسی وجود میزبان واسط و شناسایی آن نیز از اهداف مهم می باشد.

جمعیت هدف این بررسی سگ ها و گربه هایی که صاحبان آنها مشکوک به کووید – ۱۹ بوده و در تایید آزمایشگاهی تست آنها مثبت است و سگ ها و گربه هایی که به علت نامشخص تلف شده اند یعنی مرگ و میر بیشتر از پنج قلاده در یک واحد اپیدمیولوژی است.

ردیابی بیماری و یا عامل بیماری در جمعیت های هدف، مراقبت غیر فعال متشکل از نمونه برداری از سگ ها و گربه هایی که صاحبان آنها بر اساس اعلام وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به بیماری کووید ۹۱ مبتلا بوده اند  و  مراقبت غیر فعال که شامل نمونه برداری از حیوانات تلف شده می باشد.

دستیابی به هدف زمانی میسر می شود که هماهنگی لازم با وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در تبادل اطلاعات بیماران مبتلا به کووید انجام شده باشد تا پس از اخذ نمونه از جمعیت حیوانی هدف برنامه، نتایج آزمایشات مورد ارزیابی و
تجزیه و تحلیل قرار گیرند.

تشخیص : الف – نمونه برداری و جمع آوری نمونه ها که جهت بررسی حضور PCR حیوانات خانگی در تماس با افراد کرونا مثبت، از دو جهت تست می شوند. اول از طریق تکنیک ویروس در دستگاه تنفسی و دوم از طریق سرولوژی برای بررسی اینکه آیا این حیوانات با ویروس مواجه شده اند یا نه؟

با هدف برخورداری از بالاترین حساسیت در نمونه برداری، نمونه برداری ها از حلق و مخاط بینی با رعایهت کامل شرایط حفاظت فردی و توسط پرسنل مجرب و با استفاده از سواب های پایه بلند انجام و سپس نمونه های اخذ شده در داخل
کیسه های نایلونی استریل قرار خواهد گرفت و برچسب حاوی اطلاعات مورد نیاز شامل نوع نمونه، مشخصات صاحب دام، نوع حیوان، تاریخ نمونه برداری، محل اخذ نمونه و نام نمونه بردار بر روی آن درج و نمونه ها در اسرع وقت با رعایت
زنجیره سرد به آزمایشگاه ارسال می شود و اگر نمی شود ظرف ۴۲ ساعت نمونه را ارسال کرد، نمونه ها تا زمان ارسال باید در یخچال نگهداری شوند.

ب- روش های تشخیص راه اندازی روش تشخیصی برای استفاده در گونه های مختلف حیوانات که منجر به کسب نتایج مورد قبول برای تصمیم گیری های بعدی شود.

آزمایش سرولوژی : تست سرولوژی مناسب برای گونه های مختلف یک ابزار قوی در پایش کووید ۹۱ در حیوانات می باشد، کاربرد سرولوژی در بررسی بیماری های ناشی از ویروس ( SARS-CoV و Hendra ) اثبات شده است.

تست های سرولوژی موجود برای کووید ۹۱ مورد استفاده در انسان برای استفاده در حیوانات آداپته و اعتبار سنجی و کیت های سرولوژی فیلد و آزمایشگاهی برای حیوانات مهیا شود.

بررسی واکنش متقاطع بین کووید ۹۱ و ویروس های مشابه سارس انجام شود.

استفاده از روش های Recombinant protein می تواند در راه اندازی یک روش سرولوژی مناسب کمک کنند.

آزمایش های مولکولی: روش RT-PCR در حال حاضر برای استفاده در انسان راه اندازی شده است، روش RT-PCR برای استفاده در حیوانات باید راه اندازی شود.  روش RT-PCR مناسب حیوانات باید به منظور غربالگری اولیه نمونه های پایشی حیوانات بکار رود که حساسیت بیشتر از ویژگی بوده و در نتیجه در روش های  RT-PCR پرایمرهایی که تحت گروه ویروس های مشابه سارس را تشخیص می دهد می تواند بکار رود (ویروس سارس به عنوان کنترل مثبت) از روش های RT-PCR که ویژگی بالاتری نسبت به کووید – ۱۹ درنمونه های مثبت شده در غربالگری می توان استفاده کرد.

روش های Pseudo particle VN ، VN و یا سایر روش های جداسازی ویروس می تواند در تشخیص ویروس در نمونه های اخذ شده بکاررود.

آزمایشگاه رفرنس ملی برای کووید – ۱۹ ، مرکز ملی تشخیص، آزمایشگاههای مرجع و مطالعات کاربردی سازمان دامپزشکی کشور می باشد.

وظایف و مسئولیت های آزمایشگاه مرجع ملی کووید ۹۱ به شرح زیر است: شناسایی ویروس با آزمایشات مولکولی و تعیین تیتر آنتی بادی با آموزن های سرمی ، ارائه آموزش برای آزمایشگاه های همکار و نظارت بر ورود اطلاعات آزمایشگاه (GIS) ، ورود نتایج آزمایشگاهی به سامانه ثبت اطلاعات بیماریهای دامی های همکار، سازماندهی تست مقایسه، برای تأیید نتایج آزمایشات انجام شده در آزمایشگاه های همکار،  اخذ نتایج حاصل از آزمایشگاه های همکار

آزمایشگاه های همکار: آزمایشگاه هایی هستند که در برنامه های ملی سازمان دامپزشکی کشور همکاری دارند و به عنوان آزمایشگاه های منطقه ای و یا آزمایشگاه های اختصاصی شناخته می شوند همچنین آزمایشگاه های بخش خصوصی که به تأیید آزمایشگاه رفرنس کووید ۹۱ کشور رسیده باشند

نحوه اخذ و ارسال نمونه های لازم جهت آزمایش تشخیص کووید – ۱۹ برای انجام آزمایشات RT -PCR :  ارائه این روش به منظور اخذ و نحوه ارسال نمونه های اخذ شده جهت انجام آزمون مولکولی می باشد.
دامنه کاربرد نمونه های مربوط به بیماری کووید – ۱۹ در  مرکز ملی تشخیص، آزمایشگاههای مرجع و مطالعات کاربردی و سایر، آزمایشگاه های همکار مورد تایید این مرکز انجام خواهد شد.

مسئولیت اجرای این عملیات با کاردان و یا کارشناس آموزش دیده آزمایشگاه می باشد.

شرایط محیطی خاصی (از نظر دما و رطوبت ) مورد نیاز نبوده و در شرایط آزمایشگاهی سطح ایمنی L ۳  قابل اجرا می باشد.

مواد و تجهیزات : ضدعفونی کننده اتانول ۰۷ درصد، سوآب مخصوص حمل نمونه های ویروسی، برچسب جهت درج اطلاعات نمونه،  ماژیک نوک تیز مقاوم به شستشو، – یونولیت،  لوازم حفاظتی شخصی مانند گان،چکمه،دستکش یکبار مصرف، ماسک ،  فرم گزارش وارسال نمونه مرضی

احتیاطات و موارد ایمنی : تمام نمونه هایی که از حیوانات مشکوک به کووید – ۱۹  تهیه می شود، باید عفونی فرض شوند و کسانی که نمونه گیری می کنند و در حمل و نقل آن نقش دارند باید احتیاطات استاندارد را به دقت رعایت نمایند. کسی که نمونه را تهیه می کند باید از وسایل حفاظت فردی (محافظ چشم، ماسک طبی، گان آستین بلند، دستکش) استفاده کند.

اگر نمونه با روشی تهیه می شود که احتمال تولید آئروسول وجود دارد، باید از ماسک N۹۵ مناسب استفاده شود تمام افرادی که در حمل و نقل نمونه نقش دارند باید در مورد احتیاطات لازم در زمان حمل و نقل و اقدامات لازم در شرایط
اضطراری (شکستن ظرف و ریختن احتمالی نمونه) آموزش دیده باشند

حمل و نقل نمونه همانند  کرونا ویروس MERS باید در ظروف سه لایه مخصوص حمل نمونه های عفونی خطرناک انجام شود و همچنین آزمایشگاه نیز باید از مشکوک بودن نمونه به کووید ۹۱ مطلع باشد تا احتیاطات لازم را انجام دهد.

در حال حاضر روش تشخیص آزمایشگاهی کووید ۱۹، آزمایش تشخیص مولکولی RT -PCR است بنابراین مراکز آزمایشگاهی محدودی در جهان قابلیت انجام این آزمایش را دارند.

این مراکز از پروتکلهای پیشنهادی سازمان جهانی بهداشت دام پیروی می کنند در ایران مرکز ملی تشخیص، آزمایشگاههای مرجع و مطالعات کاربردی و سایر آزمایشگاه های همکار مورد تایید این مرکز،آزمایشگاههای معتبر جهت انجام آزمایش کووید ۱۹ می باشند.
نمونه یا نمونه های بالینی مورد نیاز برای تشخیص کووید ۱۹ لازم است توسط افراد آموزش دیده و مطلع انجام شود.

نمونه های اصلی برای انجام آزمایش تشخیص مولکولی کووید ۹۱ ، نمونه مجاری تنفسی فوقانی شامل سواب حلق و بینی و نمونه های مجاری تنفسی تحتانی شامل ترشحات حنجره، نای و ریه است. برای حیوانات تلف شده تهیه نمونه
تحتانی راحت تر است. برای افزایش احتمال شناسایی ویروس گرفتن همزمان دو سواب و قرار دادن هر دو در یک لوله حاوی محیط مخصوص انتقال VTM  توصیه می شود.

برای تهیه نمونه بخش فوقانی دستگاه تنفسی باید از سواب استریل داکرون ، نایلون یا پلی استر ( سواب پنبه ای توصیه نمی شود) و محیط مخصوص Viral transport medium یا VTM استفاده شود.

حداقل اطلاعات همچون نام و نام خانوادگی صاحب حیوان، نوع حیوان، نام ارسال کننده نمونه، تاریخ نمونه گیری ، نوع نمونه بالینی، نام آزمایش تشخیصی درخواستی، وضعیت ظاهری حیوان باید روی برچسب نمونه گیری بالینی درج شود.

–  اقدامات کنترلی : ابتلای تعدادی از دامپزشکان به کووید ۱۹ در حین انجام ماموریت و خدمت رسانی به حیوانات حیات وحش نیز می تواند هشداری برای مشترک بودن این بیماری باشد که لازم است موضوع در قالب سلامت یکپارچه مطرح و پیگیری شود.
حدود ۷۵ درصد از بیماری های نوپدید انسانی مانند تب کریمه – کنگو، لاسا، ماربورگ، ابولا، ،زیکا، هانتا، تب دنگی، سارس، انفلونزای پرندگان، مرس و کووید ۹۱ منشاء حیوانی داشته و اکثراً از حیات وحش گریخته و به جمعیت انسانی
روستایی و شهری منتقل شده اند.

در این راستا اهمیت نقش دامپزشکان در انجام فعالیت های منجر به ارتقاء سطح بهداشت عمومی و سلامت جامعه، بسیار فراتر از فعالیت های مرتبط با سلامت و رفاه حیوانات، می باشد.

تا به امروز، چندین حیوان خانگی و حیوان محصور در باغ وحش به دنبال تماس نزدیک با انسان ها ی مبتلا، در آزمایش سارس-کووی ۴ مثبت گزارش شده اند. از آنجا که این ویروس عمدتاً از طریق قطرات تنفسی در هنگام صحبت، عطسه و
سرفه کردن فرد آلوده منتقل می شود. برا ی محافظت از خود و دیگران و حیوانات خانگی اصول بهداشت فردی و تنفسی را مطابق پروتکل های بهداشتی ارائه شده توسط وزارت بهداشت باید رعایت نمود.

سگ ها و گربه ها نیز به انواع خاصی از کرونا ویروس ها مانند: عامل بیماری روده ای واگیر سگ( ( Canine enteric coronavirus کروناویروس روده ای سگ، عامل بیماری تنفسی واگیر سگ( ( Canine respiratory Coronavirus کروناویروس تنفسی سگ و عامل بیماری روده ای و پریتونیت عفونی گربه ها( ( Feline Infectious Peritonitis کروناویروس گربه مبتلا می شوند اما کووید – ۹۱ ، بعنوان عامل تهدید سلامت این حیوانات هنوز به اثبات نرسیده است.

هنوز شواهدی معتبر مبنی بر اینکه نشان دهد سگ ها و گربه ها در شیوع بیماری انسانی نقش داشته باشند در دسترس نمی باشد. اما حیوانات خانگی اگر با فرد آلوده تماس نزدیک داشته باشند، احتمال آلودگی آنها به کووید ۹۱ وجود دارد.
سگ و گربه به نوعی از ویروس کرونا مبتلا می شوند که ضایعات گوارش حاد ایجاد می نماید اما این نوع از کرونا قابلیت انتقال به انسان را نداشته و فقط سگ و گربه را مبتلا می نماید.

شواهدی مبنی بر اینکه حیوانات خانگی بتوانند بیماری کووید ۹۱ را بصورت مکانیکی منتقل نمایند وجود دارد و همچنین شواهدی دال بر اینکه گربه سانان می توانند ناقل واجد علامت بیماری باشند در دسترس است. لذا برای تمامی افرادی که با
حیوانات خانگی و گربه سانان حیات وحش در ارتباط هستند باید تدابیر بهداشتی و امنیتی لازم اندیشیده شود.
عوامل اصلی برای کنترل بیماری در دامداریها شامل ضد عفونی کامل افراد و وسایل نقلیه در همه ورودی ها، کنترل ورود گربه ها، سگ ها و سایر حیوانات به محوطه دامداری، داشتن لوازم ضد عفونی کننده و تمامی ملزومات حفاظت شخصی از قبیل ماسک، عینک ایمنی، دستکش، برای همه کارکنان وکارمندان دامداری،  کنترل تمامی ترددها و جابجایی های غیر ضروری اعم از انسان و تجهیزات در دامداری است.

– آموزش و ترویج: اطلاع رسانی شفاف، مؤثر و به هنگام از وضعیت بیماری و تغییرات احتمالی بوجود آمده در چهره بیماری و همچنین انعکاس پیام ها و هشدارهای بهداشتی به دامپزشکان و افرادی که با حیوانات در تماس هستند برای ایجاد هماهنگی و همراهی لازم با عوامل اجرائی مقابله با بیماری و برقراری یک سیستم اطلاع رسانی از موارد وقوع ضرورتی اجتناب ناپذیر است.

آموزش صاحبان حیوانات خانگی، آگاهی از وضعیت بیماری درجهان، منطقه و کشور، آمادگی های لازم جهت مقابله با بیماری از طریق افزایش اقدامات امنیت زیستی، افزایش سطح هوشیاری و هماهنگی لازم با سازمان دامپزشکی جهت گزارش وقوع احتمالی بیماری، رعایت اصول بهداشت فردی  است.

دامپزشکان و افراد شاغل در کلینیک های دامپزشکی باید آگاهی از وضعیت بیماری درجهان، منطقه وکشور، افزایش حساسیت و توجه ویژه به بررسی بیماری وگزارش دهی به واحدهای دامپزشکی، انتقال اطلاعات علمی و توصیه های بهداشتی به افراد، اطلاع از آخرین دستورالعمل ها، مقررات و ضوابط مربوط به نحوه مقابله با بیماری داشته باشند.

عموم مردم به منظور افزایش دانش عمومی در ارتباط با بیماری،  افزایش اطلاعات عمومی درخصوص وضعیت بیماری درسایر نقاط جهان، آگاهی بخشی در رابطه با برخورد با حیوانات، کاهش استرس های اجتماعی و روانی ناشی از اطلاع رسانی نامناسب، رعایت اصول بهداشت فردی است.

مسئولین اجرائی و تصمیم گیر به منظور تشریح اهمیت موضوع بیماری ها، ایجاد هماهنگی بین بخشی،کسب آمادگی لازم در رابطه با مواجه با بیماری ها است.

– ارزیابی و مراقبت : به منظور تجزیه و تحلیل بهتر داده ها در خصوص بیماری جهت ردیابی منشأ انتقال آلودگی و ردیابی مسیر انتشار آلودگی و با هدف اجرای برنامه سلامت یکپارچه، گروه ارزیابی و مراقبت متشکل از کارشناسان خبره در امور زئونوزها از سازمان دامپزشکی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان حفاظت محیط زیست در سطح ملی با شرح وظیفه “تجزیه و تحلیل اطلاعات ثبت شده در سامانه ثبت اطلاعات بیماری GIS تشکیل می شود.