شکوه شَهکهان بر فراز دَره نخل‌ها
شَهکهان، روستایی کوهستانی در فاصله ۶۵ کیلومتری قلعه‌گنج جنوب کرمان است، همدلی و تلاشِ اهالی این روستا برای زندگی بهتر بر بلندای دره نخل‌ها، نمونه‌ای از امید به روزهای خوشِ شهکهان است.
گزارشی که پیش روی شما است، دیاری را روایت می‌کند که مردمان سختکوش آن در تلاشند تا بازوبند محرومیت را از بازوان فرزندانشان باز کنند. پدران و مادرانی که از کودکی تا میانسالی را سخت، کار کرده‌اند امروز بنای آبادانی دارند. آن هم در منطقه‌ای به نام «شَهکهان» که حتی نوع سازه‌های کپرهایش با سایر مناطق جنوب کرمان، متفاوت است. آن‌ها در دل کوهستانی دورافتاده، باغ و بوستان‌هایی با صفا ایجاد کرده‌اند، هرچند دستِ تقدیر و خشکسالی دهه‌های اخیر بخشی از این باغ‌ها را خشک کرده است. اما اهالی این منطقه یکصد خانواری، از نعمت برق و ۹۰ درصد آن‌ها از طرح‌های مسکن روستایی بهره‌مند شده‌اند. البته این مردم، مشکلاتی هم دارند که حتما به آن‌ها اشاره خواهیم کرد.
اجازه دهید آنچه را که در سفر به شهکهان دیده‌ایم، برایتان بنویسیم تا بیشتر و بهتر با این گوشه دِنج ایران زمین آشنا شوید.
در مسیر قلعه‌گنج به جاسک که از میان کوهستان‌ها و گردنه‌های پر فراز و نشیب گذشتیم به روستای خوش آب و هوایی به نام «شَهکَهان» رسیدیم که ۴۰۰ نفر جمعیت دارد.
منبع درآمد بیشترِ مردم این روستا از دامپروری و حصیربافی است، شهکهان در کناره دره‌های عمیقی واقع شده که نخل‌های کهن‌سال و بلندقامتی را در خود جای داده‌اند و چشمه‌های خروشان و جاذبه‌های طبیعی دیگر، این روستا را در شمار روستاهای گردشگری و تفریحی قلعه‌گنج قرار داده است و بسیاری از مردم قلعه‌گنج و شهرستان‌های اطراف در روزهای تعطیل به ویژه در مهرماه یا نوروز برای تفریح به این مکانِ خوش آب و هوا سفر می‌کنند.
علی اولیا از معتمدان و عضو شورای روستای شهکهان است، طبق روال همیشگی‌مان معنی شهکهان را جویا شدیم و او پاسخ داد: شهکهان در گویش محلی به معنی «شاه‌نشین و جای خوش آب و هوا» است. اینجا حتی یک قلعه سنگی به نام «حاجی‌بیگ» نیز دارد که قدمت آن حدود یکهزار سال است.
به گفته اولیا، شهکهان دارای باغ‌ها و محصولاتی همچون پرتقال و لیمو ترش و انار و انجیر و خرما است که در پی خشکسالی، بیشتر این باغ‌ها خشک شده و از بین رفته است اما به همت اهالی روستا، هنوز بخشی از نخیلات و درختان انجیر و لیمو و انار، ثمر می‌دهند.
«طوایفی همچون نظری، اولیایی، کریمی، بامری، باقری جازی و رستمی و دادمحمدی در شهکهان زندگی می‌کنند»
اگر بخواهیم نمایی از این روستا در ذهنتان نقش ببندد باید اینگونه بگوییم: خانه‌های روستا نزدیک به هم احداث شده و در لابه لای این ساختمان‌های ۴۰ متری بنیاد مسکن، کپرهایی وجود دارد. ضمن اینکه برخی از اهالی به کپرنشینی بیشتر علاقه‌مند هستند و برای بهره‌مندی از هوای تمیز و بوی خوش پودنه‌های کوهی، استراحت در کپر را به خانه‌های آهنی ترجیح می‌دهند.
«من و شما هم اگر بخواهیم چند روزی را در شهکهان سپری کنیم حتما کپر، گزینه نخست برای سکونتمان خواهد بود»
چرا؟ چون نسیم خنک کوهستان و صدای ملایم شُرشُر آب و زنگوله‌های دام‌های روستا چنان صفایی به روح انسان می‌دهد که از توصیفش عاجز مانده‌ام. حتی صدای باران‌های سیل‌آسای تابستانی در کپر بهتر به گوش می‌رسد و بوی خوش‌نوازی که از برخورد باران با سقف‌های حصیری کپر و باغ‌های اطراف در فضای روستا، پراکنده می‌شود واقعا روح و جان آدمی را جلا می‌دهد. فقط باید چشم‌ها را بست و نفس کشید و شُکر نعمت کرد.
«پشت دیوارهای آجری منازل، خبری از این مواهب الهی نیست»
همانگونه که در ابتدای گزارش اشاره کردم، حتی نوع سازه کپرهای شهکهان نسبت به سایر کپرهای روستاهای قلعه‌گنج متفاوت است. حتی نسبت به کپرهای توپی دهستان «مارز» با این تفاوت که کپرهای شهکهانی، درازتر هستند. پس ناگزیر شدیم با معمار این کپرها گپ و گفتی داشته باشیم. نام و نشانش را جویا شدیم، گفتند همین که بگویی با عزیز پیلسته کار دارم بچه‌ها خانه‌اش را نشانت می‌دهند. حقیقتا هم نشان دادند.
عزیز پیلسته از اهالی روستای شهکهان و معمار و سازنده کپرهای روستایی است و بیش از ۴۰ سال سن دارد. « عزیز، از همان مردان سختکوش شهکهان است که با کار و تلاش، توانسته در شهرستان منوجان هم برای خود و فرزندانش منزل و ماوایی درست کند»
پیلسته همانطور که از درخت انجیر جلوی خانه‌اش برایمان انجیر می‌چید اظهار داشت: کپرهایی که می‌سازم فضای داخلی آن‌ها ۶ تا هفت متری می‌شود که مصالح به کار رفته در این سازه‌ها متشکل از برگ درختچه‌های داز و چیلُک (ریسمان بافته شده از برگ‌های تازه روئیده نخل) و شاگ یا همان شاخه‌های بلند درختان نخل و حصیر است.
«ریسمانی که در عکس زیر، بر تنه درخت نخل آویزان است را چیلُک می‌گویند»
به گفته این کپرساز کهنه‌کار، هزینه ساخت یک کپر شهکهانی پنج تا ۶ میلیون تومان می‌شود که از این مبلغ، یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان به عنوان دستمزد به استاد سازنده کپر تعلق می‌گیرد.
نکته جالبی که عزیز برایمان گفت این بود که، کپرهای عروس و دامادهای روستا را سفارشی می‌سازیم یعنی در ساخت اینگونه کپرها از رنگ‌های شاد استفاده می‌کنیم و همه اهالی و حتی میهمانانی که از روستاهای دیگر به شهکهان می‌آیند با دیدن این کپرها متوجه می‌شوند که نوعروس و دامادی در این منازل زندگی می‌کنند.
شاید برای شما هم جای سوال باشد که عمر چنین کپرهایی چقدر است. به گفته عزیز، عمر تقریبی یک کپر حدود هفت سال بوده و پس از آن باید حصیرهای سقف را برداشته و کپر را بهسازی کرد.
ابتدا گمان می‌کردیم که پیلسته فقط در شهکهان و منوجان و جنوب کرمان کار می‌کند اما وقتی از گستره فعالیتش سوال کردیم اینگونه جواب داد: برای معماری و ساخت ۵۰ آلاچیق در جزیره کیش و لب ساحل مرجان دعوت شدم و آلاچیق‌ها را با همین ترکیب ساختم. البته پیمانکارِ آن طرح فرد دیگری بود و ما فقط کار ساخت آلاچیق‌ها را بر عهده داشتیم.
از جناب معمار که خداحافظی کردیم، صحنه دیگری توجهمان را جلب کرد. دیدیم جلوی یکی از منازل روستا یک پلاستیک پهن کرده و روی آن کشک‌های نرمی ریخته‌اند تا خشک شوند. جلو رفتیم و از بانویی که این کشک‌ها را درست کرده بود در مورد چگونگی تهیه این کشک‌ها سوال کردیم.
وی که نامش دختربَس و از طایفه باقری است در این خصوص اظهار داشت: ابتدا شیر بز یا گوسفند را داخل هیزک (مَشک) می‌گذاریم و پس از آنکه کره‌اش را گرفتیم شیر را داخل همین مشک یا کیسه‌ای دیگر به مدت ۲۰ روز آویزان می‌کنیم تا خوب آب داخلش گرفته شود و بعد از اینکه حالت نرمی به خود گرفت مقداری گندم را آب‌پَز و با آسیاب دستی نَرم با مواد داخل مَشک مخلوط و زیر نور آفتاب پهن می‌کنیم.
به گفته بانو باقری، مخلوط شدن مواد با گندم، خواص کشک را بیشتر و مزه‌اش را هم بهتر می‌کند.
حال که با کپرهای متفاوت و کشک‌های شهکهانی آشنا شدیم، شایسته است به مشکلات و خواسته‌های اهالی روستا هم بپردازیم. خصوصا وقتی که مهدی شهسواری فرماندار قلعه‌گنج هم در جمع اهالی حاضر است.
اما، مهدی نظری که دهیار روستای شهکهان است، در تشریح کمبودهای روستا خطاب به فرماندار بیان داشت: معمولا تعداد زیادی از اهالی شهکهان در جزیره کیش کارگری می‌کنند و یا در آنجا کسب و کاری دارند.
به گفته وی، آنتن‌دهی تلفن همراه اول و ایرانسل در این روستا به شدت ضعیف است و همین مقدار هم که می‌توانیم ارتباط برقرار کنیم از دکل بشاگرد هرمزگان آنتن می‌گیریم. اینترنت که اصلا وجود ندارد.
نظری به جاده روستا هم اشاره‌ای کرد و گفت: جاده دسترسی به روستا به طول یک کیلومتر چهار سال قبل زیرسازی شد اما به مرحله آسفالت نرسید.
«فرماندار قول پیگیری این مشکل و اجرای آسفالت را به اهالی شهکهان داد»
دهیار شهکهان همچنین یکی از مشکلات اهالی روستا را نداشتن آب آشامیدنی بهداشتی عنوان کرد و گفت: به احداث شبکه آب و تهیه یا تعمیر ترانس برق برای منبع ذخیره آب داریم.
وی با بیان اینکه مدرسه ابتدایی شهکهان ۳۰ دانش‌آموز در ۶ پایه با ۲ معلم دارد تصریح کرد: بیش از ۱۰ نفر از دانش‌آموزان شهکهان در مقطع دبیرستان و راهنمایی در مدارس مرکز شهر قلعه‌گنج تحصیل می‌کنند چون مدرسه راهنمایی در این نزدیکی و حتی روستاهای همجوار وجود ندارد. رفت و آمد دانش‌آموزان شهکهان واقعا دشوار است.
به گفته نظری، باغ های کشاورزی شهکهان نیاز به لوله آبرسانی دارند که از چشمه آب بگیرند.
دهیار شهکهان ادامه داد: ۹۰ درصد اهالی از طرح مسکن روستایی استفاده کرده‌اند و مابقی هم پیگیر هستند اما بعضی خانوارها به دلیل مشکلات موجود روستا چندان تمایلی به ساخت مسکن ندارند و خانوارهایی هم به مرکز شهر مهاجرت کرده و برخی هم در حوالی محله‌های شهری قلعه‌گنج ساکن شده‌اند.
وی همچنین به سقف خانه بهداشت روستا اشاره کرد و گفت: سقف خانه بهداشت روستا تخریب شده است و نیاز به تعمیر و بهسازی دارد. اما در شرایط فعلی، دکل مخابراتی و تلویزیونی و آسفالت جاده از مهم‌ترین خواسته‌های مردم شهکهان است.
آنچه مشخص است، مردم شهکهان با تمامی وجود ایستاده‌اند تا روستایشان را به گونه‌ای آباد کنند تا بستگان و همسایه‌های قدیمی‌شان هم که بواسطه کمبود برخی امکانات به حاشیه شهر مهاجرت کرده‌اند ترغیب شده و به مجددا به زادگاه خویش برگردند.
